جزوه آزمون وکالت
حقوق مدنی

تعریف عقد و تفاوت آن با قرارداد

تعریف عقد و تفاوت آن با قرارداد – عقد در لغت عرب به معنی بستن و گره زدن آمده و جمع آن کلمه «عقود» است. در اصطلاح حقوقی عقد را از دو جهت باید تعریف کرد. یکی از جهت تحلیلی و دیگری از حیث دامنه شمول. از جهت تحلیلی، عقد دو معنی دارد، معنی مصدری و معنی محصولی (یا اسم مفعولی) که در قانون در هر دو معنی به کار رفته است. به علاوه عقد از حیث دایره شمول دارای دو معنی اعم و اخص است.

تعریف عقد در معنی مصدری

ماده 183 قانون مدنی ایران عقد را چنین تعریف می کند: «عقد عبارت است از اینکه یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نمایند و مورد قبول آنها باشد». این تعریف جامع نیست  با مبانی عقد در سیستم حقوقی ایران و نیز با تعاریفی که قانون مدنی از پاره ای از عقود معین به عمل آورده است سازگار نمی باشد و از جهات متعدد زیر قابل انتقاد است:

1- شامل عقود عهدی است و عقود تملیکی را در بر نمی گیرد.

2- تعریف این ماده به ظاهر عبارات فقط شامل عقود غیرمعوض است و عقود معوض را در بر نمی گیرد. زیرا در این ماده منحصراً تعهد یک یا چند نفر در برابر یک یا چند نفر دیگر و قبول یک یا چند نفر اخیر به عنوان دو رکن عقد مورد انشای طرفین معرفی گردیده است، بدون اینکه از تعهد یک یا چند نفر دیگر در عوض تعهد یک یا چند نفر اول ذکری شده باشد.

3- در تعریف ماده 183 تعهد و قبول فقط به نفر که واحد انسان است نسبت داده شده است، در صورتی که امروزه در بسیاری از عقود مهم، حداقل یک طرف، شخص حقوقی است نه شخص حقیقی و به همین جهت بهتر بود که واژه «شخص» به جای «نفر» در این ماده به کار می رفت.

بیشتر بخوانید:

شرایط اساسی صحت معامله چیست؟

با لحاظ مقررات مربوط به تعریف مطلق عقد و تعریف هریک از عقود و سایر مقررات راجع به معاملات، عقد را در معنی اعم مصدری که در برگیرنده عقود معین و غیرمعین است باید چنین تعریف کرد: «عقد عبارت است از همکاری متقابل اراده دو یا چند شخص در ایجاد ماهیت حقوقی». اثر این ماهیت حقوقی ممکن است انتقال مالی از یک طرف به طرف دیگر در برابر عوض مانند انتقال مبیع از بایع به خریدار در برابر ثمن معلوم در عقد بیع یا بلاعوض مانند انتقال رایگان مالی از مُصالح به مُتصالح در عقد صلح بلاعوض باشد و یا اثر آن پیدایش تعهدی در ذمه هریک از طرف ها در برابر طرف دیگر مانند تعهد اجیر به انجام عملی در برابر مستاجر باشد.

تعریف عقد در معنی اسم مفعولی

قانون عقد را در این معنی تعریف نکرده است ولی در موارد متعددی این کلمه را در معنی محصول و نتیجه همکاری اراده دو طرف یعنی نتیجه عقد به معنی مصدری به کار برده است. مانند مواد 183 تا 186 و ماده 283 قانون مدنی، با توجه به تعریفی که برای عقد به معنی مصدری ذکر شد، عقد در معنی اعم محصولی را باید چنین تعریف کرد: «عقد عبارت است از ماهیت حقوقی که با همکاری متقابل اراده دو یا چند شخص در عالم اعتبار به وجود می آید».

تعریف عقد از حیث دایره شمول

عقد از حیث دایره فراگیری آن دارای دو معنی است؛ معنی اعم و اخص. عقد در معنی اعم، عقود معین و غیر معین را در بر می گیرد. ولی در معنی اخص منحصراً شامل عقود معین می شود.

در بین معاملات، برخی، از زمان های دور در روابط بین افراد مورد استفاده قرار می گرفته است. هریک از این گروه معاملات که از حیث سابقه تاریخی و دور و نزدیکی زمان رایج بودن با یکدیگر تفاوت دارد، در سیستم های حقوقی گوناگون دارای نام و تعریف خاص است و عنوان حقوقی و احکام و آثار آن در قوانین مدنی به طور اختصاصی مشخص گردیده است؛ مانند عقد بیع و عقد اجاره. این دسته از معاملات را اصطلاحاً «عقود معین» می خوانند.

بعضی دیگر از معاملات، گذشته تاریخی ندارد و گسترش روابط صنعتی و اقتصادی و بازرگانی عصر جدید و تنوع آنها ضرورت به کارگیری این معاملات را در انواع و قالب های گوناگون ثابت کرده است. این گونه عقود به لحاظ تنوع و عدم محدودیت، دارای نام و عنوان و احکام و آثار اختصاصی در قوانین سیستم های حقوقی نمی باشد و در قوانین منحصراً یکی از احکام اصلی آنها که لازم الاتباع بودن آنها باشد مورد تصریح قرار گرفته است، همچنان که ماده 10 قانون مدنی ایران در مورد این عقود مقرر می دارد: «قراردادهای خصوصی نسبت به کسانی که آن را منعقد نموده اند در صورتی که مخالف صریح قانون نباشد نافذ است». به این دسته از عقود «عقود غیرمعین» گفته می شود.

معنی و تعریف قرارداد

معنی قرارداد در لغت و محاورات عمومی و نیز اصطلاح خاص حقوقی یکی است و آن عبارت از همان معنی تحلیلی است که برای عقد ذکر شد، یعنی همکاری متقابل اراده دو یا چند شخص در ایجاد ماهیت حقوقی.

از حیث دایره شمول، قرارداد مانند عقد دارای دو معنی اعم و اخص می باشد. در معنی اعم، قرارداد مترادف با عقد و در برگیرنده عقود معین و غیرمعین است، لیکن در معنی اخص، قرارداد صرفاً عقود غیرمعین را شامل می شود. به همین جهت ماده 10 قانون مدنی واژه «قرارداد» را در معنی اخص آن یعنی عقود غیرمعین به کار برده است.

تعریف عقد و تفاوت آن با قرارداد  تعریف عقد و تفاوت آن با قرارداد

پرسش و پاسخ دانشجویان حقوق

بیشتر بخوانید

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا