جزوه آزمون وکالت
حقوق جزا

دیه چیست و چه اقسامی دارد؟

دیه چیست و چه اقسامی دارد؟ در این مطلب از سایت حقوق گستر به بررسی موضوع دیه و انواع آن پرداخته شده است. دیه عکس العمل جبرانی است که تاسیس آن فرصت مناسبی را در گریز از تمسک به ابزارهای سرکوبگر کیفری فراهم نموده و در همین حال ترمیم خسارات و صدمات وارد بر مجنی علیه را نیز ممکن می سازد چرا که پیش بینی اختیار اخذ دیه، در جنایات عمدی زمینه موثری را در ترغیب مجنی علیه به عدم مطالبه قصاص پدید آورده است.

واژه «دیه» در لغت مشتق از «ودی» به معنی پرداخت دیه است که «واو» آن حذف و «هاء» به عوض آن در آخر کلمه افزوده شده است. به موجب ماده 17 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392: «دیه اعم از مقدر و غیرمقدر، مالی است که در شرع مقدس برای ایراد جنایت غیرعمدی بر نفس، اعضا و منافع و یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد به موجب قانون مقرر می شود». مطابق این تعریف دیه ممکن است مقدر و یا غیرمقدر باشد که مورد اخیر را اَرش گفته اند.

 

دیه مقدر

به موجب ماده 448 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392: «دیه مقدر، مال معینی است که در شرع مقدس به سبب جنایت غیر عمدی بر نفس، عضو یا منفعت، یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد، مقرر شده است». میزان دیه نفس که از آن به دیه کامله تعبیر می شود در همه انواع جنایات عمدی و غیر عمدی یکسان است. به موجب ماده 549 قانون مذکور: «موارد دیه کامل همان است که در مقررات شرع تعیین شده است و میزان آن در ابتدای هر سال توسط رئیس قوه قضائیه به تفصیل بر اساس نظر مقام رهبری تعیین و اعلام می شود».

دیه غیرمقدر یا اَرش

در جنایات مادون نفس چنانچه برای تلف عضو یا نقص و صدمه ای که بر آن وارد آمده است دیه ای مقدر نشده باشد اَرش گرفته می شود. اَرش که حکومت نیز به آن گفته شده است در لغت به معانی مختلفی مانند ارج، اندازه معینی از دست (حدود نیم متر)، خصومت و اختلاف، برانگیختن و خون بهای جراحت آمده است. مراد از اَرش در اصطلاح حقوقی مقدار مال غیر معینی است که به سبب صدمه و نقص حاصل از جنایت به وسیله جانی پرداخت می گردد، همچنین به مالی که به سبب نقص مضمون در مال اخذ می شود اَرش گفته شده است. بنابراین در هر مورد که تقدیر شرعی برای جنایت نباشد در آنجا اَرش ثابت است که عبارت از مقداری از دیه نفس به نسبت تفاوت بین صحیح و معیب است. ماده 499 قانون مجازات اسلامی در تعریف اَرش آورده است: «ارش، دیه غیرمقدر است که میزان آن در شرع تعیین نشده است و دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تاثیر آن بر سلامت مجنی علیه و میزان خسارت وارده با درنظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناسان، میزان آن را تعیین می کند. مقررات دیه در مورد ارش نیز جریان دارد مگر اینکه در این قانون ترتیب دیگری مقرر شود».

تغلیظ دیه چیست؟

دیه چیست و چه اقسامی دارد؟ – چنانچه جنایت قتل در یکی از ماه های حرام یا در حرم مکه مکرمه واقع شود قاتل نسبت به پرداخت یک سوم دیه کامله علاوه بر مقدار دیه نفس ضامن خواهد بود. این رای که بر آن ادعای اجماع شده است منحصر به قتل بوده جنایت مادون نفس را شامل نمی گردد. لازم به ذکر است که تشدید دیه در صورتی ثابت است که فعل وارد بر مجنی علیه و نیز حصول نتیجه هر دو در مکان یا زمان های فوق حادث گردد، پس اگر مجنی علیه را در ماه های غیر ماه های حرام مجروح سازد و در یکی از ماه های حرام بر اثر همان جراحت بمیرد ضمان دیه افزایش نمی یابد. ماده 555 قانون مذکور مقرر می دارد: «هرگاه رفتار مرتکب و فوت مجنی علیه هر دو در ماه های حرام «محرم، رجب، ذی القعده و ذی الحجه» یا در محدوده حرم مکه واقع شود خواه جنایت عمدی، خواه غیرعمدی باشد، علاوه بر دیه نفس یک سوم دیه نیز افزوده می گردد. سایر مکان ها و زمان های مقدس و متبرک مشمول حکم تغلیظ دیه نیست». در حکم تغلیظ دیه فرقی میان بالغ و غیربالغ، زن و مرد و مسلمان و غیر مسلمان بودن مجنی علیه نیست به علاوه سقط جنین نیز پس از پیدایش روح، مشمول حکم تغلیظ است.

نویسنده
احسان نصوحی
منبع
جرایم علیه اشخاص، دکتر محمدهادی صادقی
پرسش و پاسخ دانشجویان حقوق

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا