استیفا چیست و چه اقسامی دارد؟ در این مطلب از سایت حقوق گستر به بررسی موضوع استیفا پرداخته شده است. استيفا در لغت به معني تمام فرا گرفتن، تمام گرفتن حق يا مال خود از كسي گرفتن و در اصطلاح حقوقي و به ويژه در مباحث مربوط به منابع تعهد و ضمان قهري به معني بهره مند شدن و انتفاع شخصي بدون انعقاد قرار داد و يا عقد از عمل ديگري (ماده ۳۳۶ قانون مدنی ) و يا از مال ديگري با اذن صاحب آن ( ماده ۳۳۷ قانون مدنی ) مي باشد و مربوط به جايي است كه شخص با هزينه يا كار ديگري، بر دارايي خود مي افزايد (خواه به صورت تملك باشد يا استفاده از منافع ).
استيفایي كه در اين تحقيق مورد نظر است، عبارت است از اين كه يك نفر بدون اين كه با ديگري عقد يا قراردادي منعقد سازد از عمل يا مال او منفعتي تحصيل نمايد، لذا استفاده از كار يا مال ديگري گاهي در قالب عقد اجاره است و گاهي خارج از آن كه استيفاء ناميده مي شود . و به استيفاء كننده از عمل يا مال غير، مستوفي مي گويند. بعضي از اساتيد حقوق اظهار نظر كرده اند كه استيفاء در زمره مسائل مسئوليت مدني نيست، چون ركن مهم مسئوليت مدني ضرر و زيان است، در حالي كه در استيفاء خسارتي نيست.
بیشتر بخوانید:
اقسام استيفا
۱- استيفای مجاز (مشروع):
استیفا چیست و چه اقسامی دارد؟ – استيفا در صورتی مشروع است كه از راه تراضي و با اذن صاحب حق يا فاعل كار صورت پذيرد. در اين مفهوم وسيع، هر جا كه موجب قرارداد يا قانون، شخصي توانايي بهره مند شدن از حق يا كار ديگري را پيدا كند و به آن مبادرت ورزد، استيفاء مشروع صورت مي پذيرد ، ولي بايد توجه داشت كه استيفاء مشروع به معني خاص خود، در جايي به كار مي رود كه شخص بر مبناي يكي از اسباب قانون از مال يا كار ديگري منتفع مي شود يا حقي را تملك مي كند، ولي آن سبب در قالب عقد و ايقاع متداول و يا مرسوم نمي گنجد. براي مثال كسي كه به موجب عقد اجاره از مال ديگري استفاده مي كند يا بر مبناي جعاله ديگري را تشويق به كاري مي سازد، آنچه را به دست آورده از راه استيفاء نيست، بلكه به سبب عقد اجاره يا جعاله است.
۲- استيفای بدون جهت (نامشروع):
استیفا چیست و چه اقسامی دارد؟ – استيفاء نامشروع در صورتي است كه شخص به زيان ديگري و بدون رضاي او بر دارايي خويش اضافه كند. (خواه مورد استفاده، مال يا كار باشد). بنابراين هرگاه كسي طلب پرداخته شده را دوباره از مديون بگيرد، يا طلبي راكه حق ديگري است از مديون وصول كند و خود بردارد، يا آنچه را در نتيجة عقد فاسد به دست آورده است نگه دارد، يا حاصل دسترنج ديگري را بدون رضاي او تملك كند استيفاي نامشروع كرده است. اين اقدام نا مشروع در قانون تجارت استفاده بلا جهت ناميده شده است.
اقسام استيفای مشروع
استیفا چیست و چه اقسامی دارد؟ – قسمت اول به قواعد عمومي استيفاء اختصاص دارد، يعني آنچه كه در مواد ۳۳۶ و ۳۳۷ قانون مدنی پيش بيني كرده است (استيفاء ازعمل غير،استيفاء ازمال غير) و قواعدي كه ازآن استنباط مي شود . چنانكه دو ماده قانوني مربوط به استيفاء نيز تصريح داشته است، استيفاء بر دو قسم است : يك نوع استيفاء از عمل ديگري است و نوع ديگر استيفاء از مال ديگري است. قانون مدني ايران در ماده ۳۳۶ استيفاء از عمل غير را اين گونه بيان كرده است:« هر گاه كسي بر حسب امر ديگري اقدام به عملي نمايد كه عرفاً براي آن عمل اجرتي بوده و يا آن شخص عادتاً مهياي آن عمل باشد، عامل مستحق اجرت عمل خود خواهد بود مگر اين كه معلوم شود كه قصد تبرع داشته است». مانند اينكه شخصي كارگري را كه در خيابان آماده به كار بوده است را با اتومبيل خود سوار كند و به منزل خود ببرد و دستور اجراي عملي را به او بدهد، بدون اينكه با او قراردادي ببندد. ماده ۳۳۷ قانون مدنی شرايط تحقق از مال غير را معين نموده و چنين بيان مي دارد: «هر گاه كسي بر حسب إذن صريح يا ضمني از مال غير استيفاء منفعت كند، صاحب مال مستحق اجرت المثل خواهد بود، مگر اينكه معلوم شود كه إذن در انتفاع مجاني بوده است».
قسمت دوم نوع ويژه اي از استيفاء است كه در ماده ۳۰۶ قانون مدنی آمده است و اداره مال غير ناميده مي شود. قانون مدني ايران در ماده ۳۰۶ اداره مال غير را اين گونه بيان كرده است «اگر كسي اموال غايب يا محجور و امثال آن را بدون اجازة مالك يا كسي كه حق اجازه دارد اداره كند، بايد حساب زمان تصدي خود را بدهد، در صورتي كه تحصيل اجازه در موقع مقدور بوده يا تأخير در دخالت موجب ضرر نبوده است حق مطالبة مخارج نخواهد داشت، ولي اگر عدم دخالت يا تأخير در دخالت موجب ضرر صاحب مال باشد دخالت كننده مستحق اخذ مخارجي خواهد بود كه براي اداره كردن لازم بوده است» كه مي توان اين نوع اداره كردن را اداره فضولي مال غير ناميد.
استیفا چیست و چه اقسامی دارد؟