ارث چیست و چگونه به ورثه می رسد؟

ارث چیست و چگونه به ورثه می رسد؟ ارث در تعریف فقهی به معنای استحقاق مال (دارایی) یا حقی (مانند حق خیار و شفعه) است که با مرگ دیگری یا آنچه در حکم مرگ است (موت فرضی) حاصل می‌شود. شخصی را که مستحق ارث است «وارث» و کسی را که از او ارث باقی مانده است «مورِّث» می‌نامند و به مال و حقی که از میت باقی مانده است «تَرَکِه» یا «میراث» می‌گویند. در فقه به پیروی از قرآن کریم از ارث به «فرض» و «فریضه» تعبیر شده است.

تفاوت ماترک و ارث

میان مفهوم «ترکه» یا «ماترک» و «ارث» باید تفاوت اساسی قائل شد. ترکه عبارت است از اموال و حقوق مالی (تعهدات مثبت و منفی) که مورث، پس از فوت بر جای می گذارد که متعلق به وراث وی هستند. ورثه هنگامی می توانند در ماترک تصرف نمایند که ترکه تصفیه شده و به صورت ارث درآمده باشد. بدین ترتیب، پس از تصفیه ترکه و اجرای وصایای مالی آنچه باقی می ماند «ارث» نام دارد و گاهی ممکن است از ترکه چیزی باقی نماند، بدین معنا که مجموع بدهی های شخص از جمع اموال و دارایی های مثبت وی بیشتر و یا مساوی با آن باشد. بدین ترتیب ارث معنا و مفهومی ندارد. قبل از تصفیه ترکه مالکیت ورثه نسبت به ماترک متزلزل است یعنی مستقر و قطعی نیست.

تصفیه ترکه

ورثه با فوت مورث، مالک با ماهیت متزلزل ترکه می شوند. این انتقال قهری و یک حکم حقوقی است و اراده ناقل یا منتقل الیه در آن مدخلیت ندارد. ماده 868 قانون مدنی مقرر می دارد: «مالکیت ورثه نسبت به ترکه متوفی مستقر نمی شود مگر پس از ادای حقوق و دیونی که به ترکه میت تعلق گرفته است». بدین ترتیب ادای حقوق و دیونی که به ترکه میت تعلق گرفته است «تصفیه ترکه» نام دارد.

تصفیه ترکه چگونه انجام می شود؟

ورثه قبل از آن که در ماترک تصرفات مادی یا حقوقی را اعمال نمایند باید مفاد ماده 869 قانون مدنی و قانون امور حسبی را پیاده کنند. ماده 869 قانون مدنی می گوید: «حقوق و دیونی که به ترکه میت تعلیق می گیرد و باید قبل از تقسیم آن ادا شود، از قرار ذیل است:

1- قیمت کفن میت و حقوقی که متعلق است به اعیان ترکه، مثل عینی که متعلق رهن است.

2- دیون و واجبات مالی متوفی.

3- وصایای میت تا ثلث ترکه بدون اجازه ورثه و زیاده بر ثلث با اجازه آنها».

ماده فوق را با توجه به تقدم و تاخر در انجام پرداخت ها و تعهدات متوفی می توان به صورت زیر و به اختصار تنظیم کرد:

1) هزینه کفن و دفن میت که از اصل ترکه برداشت می شود.

2) هزینه حفظ و اداره ترکه که از اصل ترکه برداشت می شود.

3) امور مستحب مانند هزینه برگزاری مراسم هفته، چهلم، سال و نظایر آن که نمی توان از اصل ترکه برداشت نمود، مگر با اجازه ورثه یا طلبکاران یا موصی له.

4) تادیه دیونی که همراه با وثیقه می باشند، مانند خانه ای که در رهن مرتهن است که از اصل ترکه برداشت می شود و در صورت عدم امکان از قیمت فروش عین مرهونه تادیه می گردد.

5) تادیه دیون ممتازه نظیرِ پرداخت حقوق خدمه خانه متوفی برای یک سال آخر قبل از فوت، حقوق خدمتگزاران متوفی (در محل کار متوفی) برای شش ماه آخر قبل از فوت، دستمزد کارگرانی که به طور روزانه یا هفتگی از متوفی مزد می گرفته اند برای مدت سه ماه آخر قبل از فوت، طلب اشخاصی که مال آنها به عنوان امانت یا قیمومت تحت اداره متوفی بوده است، طلب پزشک، دارو فروش و بیمارستان و سایر هزینه های معالجه و بهداشتی متوفی و خانواده وی ظرف یک سال آخر قبل از فوت، نفقه زوجه بابت ایام گذشته طبق ماده 1110 قانون مدنی در ایام عدم وفات، مخارج زندگی زوجه عندالمطالبه از اموال اقاربی که پرداخت نفقه به عهده آنان است تامین می گردد.

6) وصایای مالی متوفی تا حد ثلث بدون اجازه وراث و زائد بر آن با اجازه ورثه و پس از تادیه دیون که از اصل ترکه برداشت می شود.

7) آنچه باقی می ماند ارث نامیده می شود که برابر مقررات قانون مدنی میان ورثه تقسیم می گردد.

بیشتر بخوانید:

وصیت نامه چیست و چه شرایطی دارد؟

مفهوم «طبقه» در ارث

در ماده 862 قانون مدنی ما با سه نوع تقسیم بندی آشنا می شویم که از نظر توارث اهمیت فوق العاده دارند. این سه نوع عبارتند از: طبقه، دسته و درجه.

ماده مذکور طبقات ارث را به سه طبقه (از لحاظ نسب) محدود کرده است:

طبقه اول: پدر + مادر + اولاد + اولادِ اولاد آنها تا هر درجه که پائین روند.

طبقه دوم: اجداد (جد و جده پدری + جد و جده مادری) + برادر + خواهر + اولاد آنها تا هر درجه که پائین روند.

طبقه سوم: عموها + عمه ها+ دائی ها + خاله ها + اولاد آنها تا هر درجه که پائین روند.

لازم به ذکر است طبقه دوم هنگامی ارث می برد که در طبقه اول وارثی وجود نداشته باشد و طبقه سوم هنگامی ارث می برد که در طبقه اول یا دوم وارثی موجود نباشد.

مفهوم «دسته» در ارث

در طبقه اول، پدر و مادر دسته اول را تشکیل می دهند و اولاد و اولادِ اولاد تا هر درجه که پائین روند دسته دوم را تشکیل می دهند. پس در طبقه اول فقط دو دسته داریم.

در طبقه دوم اجداد (پدری و مادری) دسته اول را تشکیل می دهند و خواهران و برادران و اولاد آنها تا هر درجه که پائین روند دسته دوم را تشکیل می دهند. پس در طبقه دوم نیز دو دسته داریم.

در طبقه سوم فقط یک دسته داریم، یعنی عمو و عمه و دائی و خاله و اولاد آنها تا هر درجه که پائین روند یک دسته را تشکیل می دهند.

خاصیت دسته ها این است که دسته اول با دسته دوم، تواماً و با هم ارث می برند و یکدیگر را محروم نمی کنند. یعنی اگر فرزند متوفی فوت کرده باشد، نوه متوفی که در دسته دوم قرار دارد می تواند با پدر و مادر متوفی که در دسته اول هستند تواماً ارث ببرند.

مفهوم «درجه» در ارث

درجه مبیّن نسل است. یعنی هر نسل که نسبت به متوفی اضافه یا کم شود یک درجه اضافه یا کم می شود. به عنوان مثال در طبقه اول پدر و مادر متوفی نسبت به متوفی درجه یک هستند. اولاد متوفی نیز نسبت به متوفی درجه یک هستند. نوه متوفی نسبت به متوفی درجه دو هستند. نتیجه های متوفی نسبت به متوفی درجه سه هستند. نبیره های متوفی نسبت به متوفی درجه چهار هستند و به همین ترتیب درجات با ازدیاد نسل در خط عمومی نزولی زیاد می شود.

لازم به ذکر است که همانطور که هر طبقه قبلی، طبقه بعدی را از ارث محروم می کند، درجه یک، درجه دومی ها را از ارث محروم می کند و به همین ترتیب درجه دومی ها، درجه سومی ها را حاجب می شوند. با این حال گاهی امکان دارد که درجه یک در یک طبقه بتواند با درجه دو ارث ببرد. مثال: به طور معمول در طبقه اول، پدر متوفی و پسر یا دختر متوفی با هم ارث می برند و هر دو درجه یک هستند. حال اگر پسر متوفی به عنوان مثال فوت کرده باشد و تنها فرزند متوفی باشد، نوه متوفی که درجه دو است می تواند با پدر متوفی که درجه یک است ارث ببرد (یعنی دسته یک با دسته دو باهم ارث می برند).

تحقق ارث

به موجب ماده 767 قانون مدنی: «ارث به موت حقیقی یا به موت فرضی مورث تحقق پیدا می کند». این ماده به دو نوع فوت اشاره دارد: (فوت حقیقی و فوت فرضی).

فوت فرضی درباره غایب مفقودالاثر مصداق پیدا می کند. به موجب ماده 1011 قانون مدنی: «غایب مفقودالاثر کسی است که از غیبت او مدت بالنسبه مدیدی گذشته و از او به هیچ وجه خبری نباشد».

فوت حقیقی عبارت است از پایان یافتن فعالیت ها و اعمال حیاتی کلیه ارگانیسم های زنده بدن، که این امر باید توسط پزشک تصدیق شده و گواهی فوت صادر شود. بنابراین اموال شخصی مورث تقسیم نمی شود مگر اینکه فوت حقیقی وی به ثبوت برسد یا حکم فوت فرضی وی از دادگاه صادر شود.

شرط زنده بودن وراث در حین فوت

قاعده اصلی و اساسی در ارث آن است که در هنگام فوت مورث، وارث زنده باشد. به تعبیری ساده تر ارث از مرده به زنده می رسد. بدین ترتیب هرگاه پدری فوت نماید و سه پسر او به نام A و B و C زنده باشند، ارث میان آنان تقسیم می گردد. مفهوم مخالف این قاعده این است که اگر در هنگام فوت مورث A و C زنده باشند ولی پسر دوم یعنی B یک روز یا چند ساعت قبل از فوت پدر خود فوت کرده باشد، سهم الارث پدر میان A و C تقسیم می شود و بدین ترتیب چنانچه B فرزندانی داشته باشد به آنان نیز سهمی نخواهد رسید.

ارث چیست  ارث چیست  ارث چیست  ارث چیست  ارث چیست  ارث چیست