بیع فضولی چیست و چه آثاری دارد؟ قانون مدنی در مواد 247 تا 263 معاملات فضولی را مورد بحث قرار داده است و از جمله معاملات فضولی، بیع فضولی است. به موجب ماده 247 قانون مدنی: «معامله به مال غیر، جز به عنوان ولایت یا وصایت و یا وکالت نافذ نیست ولو اینکه صاحب مال باطناً راضی باشد. ولی اگر مالک یا قائم مقام او پس از وقوع معامله آن را اجازه نمود در این صورت معامله صحیح و نافذ می شود».
بیع فضولی بیعی است که کسی بدون داشتن سمت نمایندگی یا سمت ولایت و یا وصایت برای دیگری انجام بدهد. آن کس که بدون داشتن سمت های مذکور عقد بیع را منعقد می کند «فضول» و طرف معامله یا خریدار را «اصیل» و کسی را که بیع برای او انجام شده است را «غیر» یا مالک می نامند. فضول همان اعمال وکیل را برای مالک انجام می دهد بدون آن که از جانب او ماذون باشد. فضول معامله را در چهارچوب مقررات انجام می دهد ولی تحقق آن منوط به رفع نقص آن است و آن نقص «رضای» مالک است که باید به معاملات انجام شده ملحق شود. بنابراین با تنفیذ مالک، اقدامات فضول از تاریخ عقد و نیز آثار ناشی از آن برای مالک ایجاد التزام می کند.
بیشتر بخوانید:
ماده 352 قانون مدنی مقرر می دارد: «بیع فضولی نافذ نیست مگر بعد از اجازه مالک، به طوری که در معاملات فضولی مذکور است». بر عکس در صورتی که مالک بیع فضولی را تنفیذ ننماید، با احکام مقرر در ماده های زیر مواجه می شویم:
ماده 261 همین قانون بیان می دارد: «در صورتی که مبیع فضولی به تصرف مشتری داده شود، هرگاه مالک معامله را اجازه نکرد مشتری نسبت به اصل مال و منافع مدتی که در تصرف او بوده ضامن است، اگر چه منافع را استیفا نکرده باشد و همچنین است نسبت به هر عیبی که در مدت تصرف مشتری حادث شده باشد». حکم مقرر در این ماده نشان می دهد که اصیل یا خریدار نسبت به مبیع که به تصرف او داده شده است ید ضمانی دارد و در حکم غاصب است.
ماده 262 قانون مذکور مقرر می دارد: «در مورد ماده قبل مشتری حق دارد که برای استرداد ثمن عیناً یا مثلاً یا قیمتاً به بایع فضولی رجوع کند». اعم از آنکه خریدار جاهل یا آگاه به بیع فضولی باشد. به هر صورت او حق دارد که برای اخذ ثمن به فروشنده مراجعه کند زیر اخذ ثمن از طرف فروشنده ایفای ناروا بوده است.
ماده 263 نیز بیان می دارد: «هرگاه مالک معامله را اجازه نکند و مشتری هم بر فضولی بودن آن جاهل باشد، حق دارد که برای ثمن و کلیه غرامات به بایع فضولی رجوع کند و در صورت عالم بودن فقط حق رجوع برای ثمن را خواهد داشت». بیع فضولی چیست
