در چه مواردی به زن نفقه تعلق نمی گیرد؟ به موجب ماده 1108 قانون مدنی: «هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود». استحقاق نفقه در عقد نکاح دائم مشروط به تمکین زوجه است؛ مگر اینکه زوجه دارای عذر شرعی باشد که در این صورت هرچند زوجه از ادای وظایف زناشویی خودداری می کند ولی مستحق نفقه می باشد.
توصیه می شود مطلب زیر را بخوانید:
تمکین دارای معنی خاص و عام است. تمکین به معنای خاص آن است که زن نزدیکی جنسی با شوهر را به طور متعارف بپذیرد و جز در مواردی که مانع موجهی داشته باشد از برقراری رابطه جنسی با او سر باز نزند. اما تمکین به معنای عام آن است که زن وظایف خود را نسبت به شوهر انجام دهد و از او در حدود قانون و عرف اطاعت کند و ریاست شوهر را در خانواده بپذیرد. پس اگر شوهر توقعات نامشروع و یا نامتعارفی از زن داشته باشد، زن مکلف به اطاعت از او نیست. مثلا اگر شوهر زن را از ادای فرائض مذهبی بازدارد، یا از زن بخواهد که اموالش را به او انتقال دهد، زن می تواند از اطاعت شوهر سر باز زند. مرد می تواند رفت و آمد و مکاتبات زن را کنترل کند ولی این کنترل نباید از حدود متعارف خارج باشد. هرگاه مرد بر خلاف متعارف از خروج زن از خانه و بازدید خویشان و دوستان جلوگیری کند، رفتار او سوء معاشرت به شمار می آید. عدم تمکین در اصطلاح حقوقی نشوز و زنی که از شوهر اطاعت نمی کند ناشزه نامیده می شود.
ضمانت اجرای تمکین
در چه مواردی به زن نفقه تعلق نمی گیرد؟ هرگاه زن تمکین نکند و ناشزه باشد، شوهر می تواند به دادگاه مراجعه کرده، الزام زن را به تمکین بخواهد. در این صورت دادگاه حکم به تمکین زن خواهد داد ولی باید توجه شود که الزام مادی و فیزیکی زن به تمکین در مقام اجرای حکم دادگاه هم با شخصیت زن و حقوق مربوط به شخصیت وی منافات دارد و هم غیر عملی و بی فایده است. به علاوه زن در صورت عدم تمکین نمی تواند از شوهر مطالبه نفقه کند.
سوال: آیا نفقه نیز همانند مهر به محض وقوع ازدواج بر زوج واجب می شود و نشوز مانع و مسقط آن است؟ و یا اینکه اصولاً نفقه با وجود تمکین وجوب پیدا می کند نه با عقد؟ در پاسخ باید گفت که مشهور فقهای امامیه معتقد به نظر دوم هستند و شرط وجوب نفقه را تمکین کامل دانسته اند. یکی از تفاوت های این بحث این است که هرگاه زوجین در موضوع تمکین نزاع داشته باشند و زوجه مدعی تمکین و زوج منکر آن باشد، چنانچه قول اول را قائل شویم، زوج باید نشوز را اثبات نماید؛ زیرا به موجب این نظریه، نفقه با عقد ثابت شده و تا نشوز اثبات نشود، نفقه ساقط نمی شود. اما اگر پیرو نظریه مشهور باشیم، زوجه باید تمکین را اثبات کند، زیرا تمکین شرط ثبوت نفقه است و تا زوجه حصول آن شرط را اثبات نکند، طلب او ثابت نخواهد شد. با این حال از عبارات قانونی مدنی، نظریه نخست (خلاف مشهور) استنباط می شود. بنابراین زن برای مطالبه نفقه نیازی به اثبات تمکین ندارد و به صرف اثبات زوجیت می تواند نفقه خود را مطالبه کند؛ مگر اینکه زوج نشور را اثبات نماید.
