جرم بازداشت غیرقانونی و مجازات آن – در این مطلب از سایت حقوق گستر به بررسی موضوع جرم بازداشت غیرقانونی پرداخته شده است. به موجب ماده 583 قانون مجازات اسلامی (کتاب تعزیرات) مصوب 1375: «هرکس از مقامات یا مامورین دولتی یا نیروهای مسلح یا غیر آنها بدون حکمی از مقامات صلاحیتدار در غیر مواردی که در قانون جلب یا توقیف اشخاص را تجویز نموده، شخصی را توقیف یا حبس کند یا عنفاً در محلی مخفی نماید به یک تا سه سال حبس یا جزای نقدی از شش تا هجده میلیون ریال محکوم خواهد شد». لازم به ذکر است که در حال حاضر با توجه به تصویب نامه در خصوص تعدیل میزان مبالغ مجازات نقدی جرایم و تخلفات مندرج در قوانین و مقررات مختلف مصوب 1399/12/25میزان جزای نقدی مندرج در این ماده 80/000/000 تا 250/000/000 میلیون ریال می باشد.
رکن مادی
1- شخصیت مرتکب
تصریح مقنن به اصطلاحات «مقامات یا مامورین دولتی یا نیروهای مسلح» از یک سو و استفاده از جملات «بدون حکم مقامات صلاحیتدار» و نیز به کارگیری واژه حبس از سوی دیگر می تواند متضمن تعابیر متفاوت از شخصیت مرتکب در این ماده باشد ولی به نظر می رسد که اشخاص موضوع این ماده شامل مقامات یا مامورین دولتی یا نیروهای مسلح در غیر مورد سوء استفاده از شغل و سمت خود و اشخاص غیر دولتی (دولت در مفهوم حکومیت) است.
2- رفتار مرتکب
بازداشت غیرقانونی در ماده 583 قانون مذکور در سه مصداق قابل تحقق است که عبارتند از: توقیف کردن، حبس کردن یا اخفا به عنف. معنای لغوی و مفهوم متداول هر سه عنوان، سلب آزادی تن و یا جلوگیری از رفت و آمد آزادانه دیگری است. اما واژه توقیف برای اشیا و اموال نیز به کار رفته است (ماده 663 همین قانون).
نخست، توقیف کردن به معنای سلب آزادی تن، اقدامی است که به طور معمول با صدور دستور از سوی مقامات قضایی یا ذیصلاح دیگری صورت می گیرد. در این معنا توقیف مترادف بازداشت است که در بازداشتگاه انجام می شود. دوم، حبس نیز وضعیت مشابهی دارد. حبس یکی از مجازات های تعزیری و یا حدی است که مترادف با زندان استعمال می شود.
بیشتر بخوانید:
چنانچه شرایط و تعاریف توقیف یا حبس را به شرح فوق بپذیریم لزوماً مرتکبین توقیف یا حبس موضوع ماده 583 منحصر به مقامات قضایی، پرسنل زندان ها و امثال آنها خواهند بود؛ زیرا علی الاصول دیگران فاقد اختیار یا اماکنی مانند زندان یا بازداشتگاه هستند و نتیجه چنین استدلالی نه فقط بسیاری از اشخاص ماده مذکور را شامل نخواهد شد بلکه با مفاد مواد 570 و 575 همین قانون در تعارض قرار خواهد گرفت. بنابراین در مقام تفسیر این ماده باید اصطلاحات توقیف و حبس مذکور در ماده را منصرف از مفهوم اخص ان دانسته و در معنای عام آن یعنی سلب آزادی تن و منصرف از شخصیت مرتکب و ویژگی های قانونی تلقی نماییم. در این صورت چنانچه اشخاص عادی و ی مامورین دولت اعم از قضایی یا غیرقضایی بدون سوء استفاده از شغل یا سمت، مبادرت به سلب آزادی تن دیگری نمایند، اعم از اینکه عنوان چنین اقدامی توقیف، حبس یا اخفا دستگیری یا جلب باشد، در شمول ماده 583 قرار خواهند گرفت.
بازداشت غیرقانونی جرمی است مستمر و لذا استمرار مدت زمان سلب آزادی تن لازمه تحقق جرم است. بنابراین صرف دستگیری یا ممانعت از تردد در صورتی که استمرار پیدا نکند بازداشت غیرقانونی محسوب نمی شود. پس اگر کسی را به قصد اخاذی در محلی برای لحظاتی متوقف و پس از اخذ وجوه بلافاصله رها نمایند، نمی توان قایل به تحقق این جرم شد. ملاک برای تعیین مدت زمان لازم برای تحقق این جرم، عرف است.
رکن معنوی
جرم بازداشت غیرقانونی و مجازات آن – بازداشت غیرقانونی در تمام مصادیق تنها در صورت ارتکاب عمدی جرم محسوب خواهد شد. در ماده 583 قانون مذکور سلب آزادی تن در صورتی عمدی است که متضمن اجزای ذیل باشد:
1- علم مرتکب به حضور طرف
مرتکب به وجود موضوع جرم یعنی انسان دیگری آگاه باشد. بنابراین اگر کسی با جهل به حضور دیگری مبادرت به قفل کردن در اطاقی کند هرچند در عمل مبادرت به بازداشت نموده ولی به دلیل عدم آگاهی از حضور طرف نمی توان چنین بازداشتی را عمدی دانست. زیرا جهل به موضوع موجب عدم تحقق عمد است.
2- قصد بازداشت
افزون بر علم مرتکب به موضوع جرم، باید در سلب آزادی تن از او نیز قاصد باشد و صرف ارادی بودن عملی که منتهی به بازداشت شود، کافی به مقصود نیست. فرض کنید (الف) هنگام خروج از منزل مشترک که دوستش (ب) در آنجا در حال خواب است به تصور اینکه (ب) کلید در اختیار دارد به انگیزه های ایمنی مبادرت به قفل کردن در نموده و عازم سفر شود و شخص (ب) به علت نداشتن کلید تا چند ساعت قادر به خارج شدن از آن محل نگردد. در چنین صورتی نمی توان اقدام (الف) را بازداشت عمدی محسوب کرد.
