ايجاب و قبول در قراردادها و شرایط آن – به موجب ماده 191 قانون مدنی: «عقد محقق می شود به قصد انشا به شرط مقرون بودن به چیزی که دلالت بر قصد کند». عبارت «مقرون بودن به چیزی» در این ماده به معنی ایجاب و قبول است که می تواند به صورت لفظ، نوشته، فعل یا اشاره باشد (مواد 192 و 193 قانون مدنی). همچنین به موجب ماده 183 قانون مذکور: «عقد عبارت است از اینکه یک یا پند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نمایند و مورد قبول آنها باشد». بنابراین با توجه به مواد مذکور باید گفت که ایجاب و قبول از ارکان اجتناب ناپذیر عقد هستند.
ايجاب و قبول در قراردادها – علی القاعده ایجاب و قبول باید توالی داشته باشند یعنی به دنبال یکدیگر بیایند ولی حقوق و عرف گاه قبول می نماید که میان ایجاب و قبول فاصله ای وجود داشته باشد مانند معاملات تجارتی میان تاجر ایرانی در تهران با تاجر آلمانی در هامبورگ.
توصیه می شود این مطلب را نیز مطالعه کنید:
قواعد مربوط به ایجاب و قبول به طور خلاصه به شرح زیر است:
1- کسی که ایجاب می کند، تا قبل از رسیدن قبولی طرف می تواند از ایجاب خود رجوع نماید.
2- ایجاب کننده می تواند برای ایجاب خود و دریافت قبولی مدتی را معین نماید. در این صورت در طی مدت مذکور ایجاب کننده نمی تواند از ایجاب خود رجوع نماید.
3- هرگاه ایجاب کننده قبل از رسیدن قبولی طرف مقابل، فوت نماید یا محجور شود، ایجاب اعلام شده زائل شده و بر طرف می شود و قبولی بعدی برای تحقق عقد اثری نخواهد داشت.
4- ایجابی که به طرف عموم می شود، می تواند به عنوان (اعلام قیمت یا اعلام پیشنهاد) تعبیر شود، یا صرفاً اعلام پیشنهاد انجام کاری تلقی شود مانند جعاله. در این حالت ایجاب کننده هر زمان می تواند از ایجاب خود رجوع نماید و عرفاً پس از رسیدن قبولی نیز می تواند (قیمت جدیدی) را پیشنهاد نماید. مانند کالاهایی که با برچسب قیمت در ویترین مغازه ها برای فروش عرضه می کنند. در این حالت چون ایجاب به طرف عموم است ایجاب کننده ملزم به حفظ و رعایت قیمت بر روی برچسب الصاقی به کالا نیست.
5- پس از اعلام ایجاب به طرفیت عموم، یا به طرف شخص خاص، تنها (اعلام قبولی) برای انعقاد عقد کافی نیست، قبولی طرف باید به ایجاب کننده (ابلاغ شود) تا وی را ملزم به انجام معامله نماید.
9- اگر طرف ایجاب را رد نماید، مجدداً نمی تواند قبولی خود را اعلام نماید زیرا با رد ایجاب آن را منحل کرده و از میان برده است.
10- مخاطب ایجاب باید همان چیزی را قبول کند که ایجاب کننده قید کرده است. مثلا اگر ایجاب کننده بگوید «این خودروی پراید با مشخصات…. را به قیمت یکصد میلیون تومان به صورت نقد به تو می فروشم» و در جواب شخص مخاطب ایجاب بگوید «این ماشین را از تو میخرم با مبلغ 90 میلیون تومان و یا به صورت اقساط از تو میخرم»، این قبول به دلیل عدم تطابق آن با ایجاب، از اثر خارج شده است و همچنین است اگر ایجاب کننده بگوید این خودرو را به تو می فروشم ولی مخاطب ایجاب در جواب قبول بگوید این خودرو را از تو به اجاره می گیرم با شرایطی که گفتی (ماده 194 قانون مدنی).
