تدلیس در ازدواج و مجازات آن
تدلیس (فریب) عبارت است از عملیاتی که موجب فریب طرف قرارداد شود (ماده 438 قانون مدنی). تدلیس در نکاح آن است که با اعمال متقلبانه نقص یا عیبی را که در یکی از زوجین هست پنهان دارند یا او را دارای صفت کمالی معرفی کنند که فاقد آن است، چنانکه مرد خود را بر خلاف واقع دارای ثروت و مقام معرفی کند یا با ارائه گواهی نامه مجعول، خود را دکتر قلمداد نماید و از این راه طرف دیگر را فریب داده و وادار به قبول نکاح کند، یا زن بر خلاف حقیقت خود را فلان شخص معروف یا خود را باکره معرفی کند یا کچلی خود را با کلاه گیس بپوشاند و بدین طریق موافقت مرد را با ازدواج جلب نماید و بعد از عقد معلوم شود که طرف فاقد وصف مقصود بوده یا عیبی داشته که با عملیات فریبنده خود آن را مخفی کرده است. در این گونه موارد شخص فریب خورده می تواند نکاح را فسخ کند.
هرگاه زن باکره نبوده و بکارت خود را ترمیم کرده ولی آن را اظهار نکرده باشد، با توجه به اهمیت بکارت طبیعی در عرف جامعه و لزوم اظهار آن هنگام ازدواج، می توان گفت: این امر یک نوع تدلیس به شمار می آید و حق فسخ به شوهر می دهد و افزون بر آن زن دارای مسئولیت مدنی و مشمول مجازات کیفری مقرر در ماده 647 قانون مجازات اسلامی (کتاب تعزیرات مصوب 1375) می باشد.
توصیه می شود مطلب زیر را نیز مطالعه کنید:
در قانون مدنی کلمه تدلیس در فصل فسخ نکاح استعمال نشده ولی می توان وجود خیار تدلیس در نکاح را از ماده 1128 قانون مدنی استنتاج کرد. این ماده می گوید: «هرگاه در یکی از طرفین صفت خاصی شرط شده و بعد از عقد معلوم شود که طرف مذکور فاقد وصف مقصود بوده، برای طرف مقابل حق فسخ خواهد بود، خواه وصف مذکور در عقد تصریح شده یا عقد متبانیاً بر آن واقع شده باشد». البته تدلیس هنگامی صدق می کند که سوء نیت و قصد فریب وجود داشته باشد، یعنی یک طرف عمداً با اعمال متقلبانه خود طرف دیگر را فریب داده و ترغیب به عقد ازدواج نموده باشد.
سوال 1: اگر تدلیس به وسیله شخص ثالث واقع شده باشد، چنانکه پدر یا مادر پسر یا دختر، یا واسطه نکاح، صفتی بر خلاف واقع برای زن یا شوهر ذکر کرده باشد و طرف دیگر را فریب داده باشند، آیا فریب خورده حق فسخ خواهد داشت؟
در پاسخ باید گفت که هرچند برخی از اساتید تدلیس به وسیله شخص ثالث را نیز موجب خیار فسخ دانسته اند، ولی باید قائل به منفی بودن پاسخ این سوال بود. زیرا فسخ نکاح جنبه استثنایی دارد و نباید آن را به موارد مشکوک گسترش داد و مصلحت خانواده و اجتماع نیز اقتضا می کند که موارد انحلال نکاح حتی الامکان محدود گردد. از طرف دیگر از ماده 1128 قانون مدنی استنباط می شود که اگر تدلیس بدان گونه باشد که صفت ادعایی صریحاً یا ضمناً در قرارداد نیامده و وارد قلمرو توافق طرفین نشده یا بنای طرفین بر وجود آن نباشد، حق فسخ وجود نخواهد داشت. بنابراین اگر شخص ثالثی بدون آگاهی و تقصیر طرف نکاح، صفت کمالی برای او ذکر کرده و یا عیب او را با فریب کاری پنهان داشته و بدین وسیله موافقت طرف دیگر را برای نکاح جلب کرده باشد، نمی توان نکاح را قابل فسخ تلقی کرد.
سوال 2: اگر در یکی از طرفین نقصی (به جز عیوب مصرح) وجود داشته باشد و دارنده نقص درباره آن سکوت کند، یعنی اثباتاً و نفیاً چیزی درباره نقص خود نگوید، آیا این امر تدلیس است؟ در پاسخ باید گفت اگر نقص از نقص هایی باشد که عادتاً قابل مسامحه نیست مثلا یک چشم همسر یا یک پای او مصنوعی باشد و با آگاهی از آن غالباً ازدواج صورت نمی گیرد، سکوت درباره آن را، می توان تدلیس به شمار آورد.
مطالبه خسارت به دلیل تدلیس در ازدواج
هرگاه نکاح ناشی از تدلیس باشد، فریب خورده می تواند طبق قواعد مسئولیت مدنی از تدلیس کننده مطالبه خسارت کند، اعم از اینکه تدلیس کننده یکی از زوجین یا شخص ثالث باشد و اعم از اینکه همسر فریب خورده از حق فسخ استفاده کند یا نه. بنابراین هرگاه شوهر، در اثر تدلیس با زنی غیر باکره به جای باکره ازدواج کند و از حق فسخ نخواهد یا نتواند استفاده نماید، می تواند تفاوت بین مهر باکره و غیر باکره را به عنوان خسارت از تدلیس کننده بگیرد و اگر مهر را نداده و تدلیس کننده خود زن است، می تواند مابه التفاوت را از مهر کسر کند و بقیه را به زن بپردازد.
مجازات تدلیس در ازدواج
علاوه بر ضمانت اجرای مدنی تدلیس، قانونگذار در ماده 647 قانون مجازات اسلامی (کتاب تعزیرات مصوب 1375) مقرر داشته است: «چنانچه هریک از زوجین قبل از عقد ازدواج طرف خود را به امور واهی از قبیل داشتن تحصیلات عالی، تمکن مالی، موقعیت اجتماعی، شغل و سمت خاص، تجرد و امثال آن فریب دهد و عقد بر مبنای هریک از آنها واقع شود، مرتکب به حبس تعزیری از شش ماه تا دو سال محکوم می گردد».