وصیت نامه چیست و چه شرایطی دارد؟ وصیت را می توان چنین تعریف کرد: «عمل حقوقی است که به موجب آن شخص، به طور مستقیم یا در نتیجه تسلیط دیگران، در اموال یا حقوق خود برای بعد از فوت تصرف می کند». بنابراین باید گفت که تصرفی وصیت نامیده می شود که برای بعد از مرگ انشا شود و اثر آن منوط به فوت وصیت کننده باشد.
به موجب ماده 825 قانون مدنی: «وصیت بر دو قسم است: تملیکی و عهدی». در تعریف وصیت تملیکی ماده 826 همین قانون بیان نموده است: «وصیت تملیکی عبارت است از اینکه کسی عین یا منفعتی را از مال خود برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجاناً تملیک کند». در همین ماده در تعریف وصیت عهدی نیز چنین آمده است: «وصیت عهدی عبارت است از اینکه شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مامور می نماید». در خصوص وصیت عهدی باید توجه داشت که قلمروی این وصیت را نباید محدود به نصب وصی کرد. هر وصیت که اثر آن ایجاد تعهد باشد و به طور مستقیم به تملیک ترکه نپردازد، عهدی است.
بیشتر بخوانید:
وصیت کننده: موصی
کسی که وصیت تملیکی به نفع او شده است: موصی له
مورد وصیت: موصی به
کسی که به موجب وصیت عهدی ولی بر مورد ثلث یا بر صغیر قرار داده می شود: وصی
اوصاف وصیت
از تعریف وصیت در قانون مدنی سه وصف ذاتی و مهم برای این عمل حقوقی استنباط می شود:
1- تعلیق به فوت: وصیت برای زمان بعد از فوت موصی انشا می شود. تعلیق ذاتی وصیت به فوت موصی منافاتی با تعلیق آن به شرایط دیگر ندارد. پس می توان وصیت کرد که اگر موصی له بتواند در تحصیل خود توفیق شایسته پیدا کند، مالی از ترکه به او تعلق یابد.
2- تملیک رایگان: تملیک مستقیم موصی به، رایگان است و نمی تواند در برابر عوض قرار گیرد و وصیت را به صورت معامله معوض درآورد. برای مثال اگر موصی خانه خود را برای بعد از فوت به دیگری بفروشد، عمل حقوقی را نباید وصیت شمرد و اگر هم وصیت باشد، باطل است. با این حال باید گفت که وصیت تملیکی ممکن است با شرط عوض همراه باشد. زیرا شرط عوض به دلیل فرعی بودن آن، در برابر مال تملیک شده قرار نمی گیرد.
3- قابلیت رجوع: قانون مدنی در مواد 829 و 838 به اختیار موصی در رجوع از وصیت تصریح کرده است. حکمت وصیت در این است که وسیله اجرای آخرین خواسته های متوفی باشد و موصی تا لحظه مرگ بتواند آرزوهای دست نیافته را تحقق بخشد. به همین دلیل قابلیت رجوع از وصیت از اوصاف اصلی این عمل حقوقی می باشد و قرارداد با دیگران نیز نمی تواند آن را برای موصی الزام آور کند و به صورت تعهد لازم درآورد. به بیان ساده تر نمی توان رجوع از وصیت را ساقط کرد.
اختیار در رد یا قبول وصیت
اراده موصی در هیچ حال به طرف خطاب او به عنوان موصی له تحمیل نمی شود و او اختیار دارد وصیت را قبول یا رد کند. ماده 827 قانون مدنی اعلام می دارد که وصیت تملیکی بدون قبول موصی له تحقق نمی یابد. این ماده چنین مقرر می دارد: «تملیک به موجب وصیت محقق نمی شود مگر با قبول موصی له پس از فوت موصی».
اجرای اختیار رد یا قبول در مرحله نخست با شخص موصی له است، ولی اگر اهلیت نداشته باشد با ولیّ یا قیم او است مگر اینکه قید مباشرت موصی له و اهلیت او از مفاد وصیت استنباط شود. در خصوص رد یا قبول وصیت از جانب شخص ورشکسته نیز باید گفت که اختیار رد و قبول وصیت از امور شخصی و خارج از قلمروی اختیار مدیر تصفیه می باشد. پس موصی له در این زمینه اختیار شخصی دارد و می تواند بخششی را که به سود او شده است بپذیرد یا رد کند و مدیر تصفیه حق دخالت در این تصمیم شخصی را ندارد.
مهلت اعلام رد یا قبول وصیت
برای اعلام رد یا قبول موصی له مهلت ویژه ای پیش بینی نشده است. پس هر زمان که وصیت قبول شود تملیک تحقق می یابد و رد وصیت نیز آن را منحل می کند. در همین خصوص وارثان موصی تا وقتی که موصی له رد یا قبول خود را به آنها اعلام نکرده، نمی توانند در موصی به تصرف کنند (ماد 833 قانون مدنی). با این حال با توجه به وصیت نابسامان وارثان موصی قانون در ادامه همین ماده به آنها اجازه داده است تا برای جلوگیری از تضرر خود اجبار موصی له را از دادگاه بخواهند «… اگر تاخیر این اعلام (رد یا قبول موصی له) موجب تضرر ورثه باشد، حاکم موصی له را مجبور می کند که تصمیم خود را معین کند». درخواست اجبار موصی له نیاز به اقام دعوی دارد و باید ورود ضرر و رابطه آن با تاخیر موصی له به وسیله مدعی اثبات شود.
قبول وصیت
قبول وصیت شکل و تشریفات خاص ندارد و ممکن است به طور ضمنی بیان شود. مانند اینکه موصی له به عنوان مالک در مورد وصیت تصرف کند و برای مثال آن را بفروشد یا اجاره دهد. همچنین باید گفت که قبول وصیت ممکن است ناظر به بخشی از موصی به باشد. ماده 832 قانون مدنی در این باره مقرر می دارد: «موصی له می تواند وصیت را نسبت به قسمتی از موصی به قبول کند، در این صورت وصیت نسبت به قسمتی که قبول شده صحیح و نسبت به قسمت دیگر باطل می شود». برای فرضی که موصی له پیش از قبول وصیت بمیرد قانون مدنی حکمی ندارد و اختلاف نظر وجود دارد که آیا وارثان او می توانند به قائم مقامی مورث خود وصیت را قبول کنند یا باید آن را با توجه به قواعد عمومی قراردادها باطل شمرد؟ در فقه نظر مشهور قائم مقامی وارثان را می پذیرد.
رد وصیت
موصی له می تواند تملیکی را که به سود او انشا شده است را رد کند. زیرا هیچ کس حق ندارد اراده خود را به دیگری تحمیل کند هرچند که به سود او اقدام نماید. در همین خصوص نفوذ رد را در دو مرحله قبل و بعد از فوت موصی باید بررسی کرد.
رد موصی له پیش از فوت موصی
وصیت برای بعد از فوت انشا می شود و تا زمانی که موصی آن را به عنوان آخرین اراده خود حفظ می کند همچنان باقی می ماند و رد موصی له به آن لطمه ای نمی زند. زیرا بر فرض که اعلام رد، وصیت را از بین ببرد، بقای موصی بر اراده خود به منزله تجدید وصیت است. پس زمان برخورد واقعی رد موصی له و ایجاب موصی مرحله بعد از فوت و قطع استمرار آن است. ماده 830 قانون مدنی در این باره می گوید: «نسبت به موصی له، رد یا قبول وصیت بعد از فوت موصی معتبر است. بنابراین اگر موصی له قبل از فوت موصی وصیت را رد کرده باشد، بعد از فوت می تواند آن را قبول کند…».
رد موصی له بعد از فوت موصی
هرگاه موصی له بعد از فوت موصی تملیک را رد کند، وصیت که منبع استمرار خود را از دست داده است، در نتیجه رد از بین می رود و قبول مجدد موصی له نیز آن را معتبر نمی کند.
وصیت نامه چیست وصیت نامه چیست وصیت نامه چیست
