قوه قاهره چیست و چه آثاری دارد؟ یکی از عواملی که ممکن است در وقوع فعل زیانبار یا ورود زیان، دخالت نماید، قوه قاهره یا فورس ماژور است. مراد از قوه قاهره، حادثه ای است که خارج از اراده عامل فعل زیانبار و بر حسب سر عادی امور عرفاً غیرقابل پیش بینی و تحمل است که در تحقق فعل زیانبار دخالت نموده یا عامل فعل زیانبار را به انجام فعل زیانبار مجبور و وادار کرده است. ممکن است قوه قاهره بدون تقصیر و کوتاهی انجام دهنده فعل زیانبار دخالت در ورود ضرر نماید و یا ممکن است دخالت قوه قاهره همراه با تقصیر انجام دهنده فعل زیانبار باشد.
دخالت قوه قاعره بدون تقصیر عامل
در صورتی که قوه قاهره بدون تقصیر و بی احتیاطی انجام دهنده فعل زیانبار در وقوع فعل زیانبار یا تحقق ضرر دخالت نماید، استناد عرفی فعل زیانبار و ضرر وارده را به شخص عامل از بین می برد و ضرر عرفاً به قوه قاهره مستند می شود. بنابراین نمی توان عامل یا عاملین فعل زیانبار را مسئول تلقی نمود. زیرا با دخالت قوه قاهره عمل عرفاً به آن استناد پیدا می نمیاد و روشن است که انجام دهنده فعل زیانبار در صورتی مسئولیت دارد که فعل به او استناد داشته باشد. به همین دلیل در ماده 500 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 مقرر شده است: «در مواردی که جنایت یا هر نوع خسارت دیگر مستند به رفتار کسی نباشد، مانند اینکه در اثر علل قهری واقع شود، ضمان منتفی است». همچنین در مواد 509، 505، 502، 514 و 518 همان قانون دخالت قوه قاهره عامل منتفی شدن استناد عرفی و عدم ضمان عامل محسوب شده و در نهایت در ماده 530 قانون مذکور در مورد خسارت ناشی از تصادف دو یا چند اتومبیل بر اثر قوه قاهره مقرر شده است: «هرگاه برخورد بین دو یا چند نفر یا وسیله نقلیه بر اثر عوامل قهری مانند سیل و طوفان به وجود آید، ضمان منتفی است. بنابراین در صورتی که قوه قاهره در تحقق و ورود زیان یا انجام فعل زیانبار، طوری دخالت نماید که عرفاً عمل زیانبار یا ضرر وارده به آن استناد داشته باشد، رابطه سببیت بین فعل زیانبار و ضرر وارده از بین می رود و انجام دهنده فعل زیانبار نیز مسئول جبران خسارت ناشی از این حادثه نمی باشد.
بیشتر بخوانید:
دخالت قوه قاهره همراه با کوتاهی شخص
قوه قاهره چیست – در صورتی که قوه قاهره به تنهایی در ایجاد ضرر دخالت نداشته باشد، بلکه همراه با تقصیر شخص دیگری، در تحقق فعل یا ضرر وارده دخالت نماید، باید دید همراهی قوه قاهره و تقصیر شخص در ایجاد زیان، چه تاثیری بر مسئولیت مدنی او خواهد گذاشت. مثلا اتومبیلی در زمان سرعت غیرمجاز راننده و توفان شدید تصادف کند، در این موارد آیا آسیب دیدگان از این حادثه می توانند به راننده دارای سرعت غیرمجاز مراجعه و خسارت دریافت نمایند؟ یا اینکه چون قوه قاهره دخالت کرده است، عمل زیانبار به قوه قاهره مستند است و آنان نمی توانند خسارت وارده بر خود را مطالبه نمایند.
به نظر می رسد در این موارد باید احراز نمود که ضرر وارده استناد به کدام یک از دو عامل دخیل در حادثه دارد: اگر ضرر وارده عرفاً استناد به کوتاهی عامل داشته باشد، در این صورت، قوه قاهره نقشی در حادثه ندارد و عامل، مسئول جبران خسارت وارده است. به عنوان مثال اگر در حادثه تصادف اتومبیل در زمان سرعت غیرمجاز راننده و توفان، سایر اتومبیل های دارای سرعت مجاز نیز تصادف کرده اند، در این صورت تصادف به توفان استناد دارد و تخلف و کوتاهی راننده نقشی در بروز تصادف ندارد، چون اگر این تخلف و کوتاهی را مرتکب نمی شد، تصادف حاصل می شد. اما اگر از میان اتومبیل ها، فقط آن اتومبیلی تصادف کرده که دارای سرعت غیرمجاز است، تصادف استناد به سرعت غیرمجاز و کوتاهی راننده دارد و او باید تمام خسارت وارده به زیان دیده را جبران نماید.
