اهلیت و حجر چیست و چه اقسامی دارد؟

اهلیت و حجر چیست و چه اقسامی دارد؟ ماده 1207 قانون مدنی مقرر می دارد: «اشخاص ذیل محجور و از تصرف در اموال و حقوق مالی خود ممنوع هستند:

1- صغار؛

2- اشخاص غیررشید؛

3- مجانین».

حجر بر اشخاص صغیر و مجنون عام، و شامل کلیه اعمالی حقوقی است، مگر آنچه به موجب قانون استثنا شده باشد. ولی حجر بر اشخاص غیررشید (سفیه) محدود به امور مالی است. منظور از این حجر حمایت از شخص محجور است و از این رو آن را حجر حمایتی نامیده اند. در حقیقت اشخاص مذکور، از اداره امول و تصرف عاقلانه در اموال خود به علت صغر سن یا اختلال یا نقص قوای دماغی عاجزند و اگر در انجام دادن اعمال حقوقی و تصرف در اموال و حقوق مالی و اجرای حقوق خود آزاد باشند، به زیان خویش اقدام خواهند کرد و ممکن است با کارهای غیر عاقلانه، خود را از هستی ساقط کنند. بدین جهت قانونگذار آنان را محجور شناخته و از تصرف در اموال و حقوق مالی خود منع کرده است. به علاوه صغیر و مجنون که حجرشان عام است از تصرفات غیرمالی هم ممنوعند و اعمال حقوقی غیرمالی آنان هم باطل یا در مورد صغیر ممیز غیرنافذ است.

صغیر و اقسام آن

مطابق ماده 1210 قانون مدنی: «هیچ کس را نمی توان بعد از رسیدن به سن بلوغ به عنوان جنون یا عدم رشد محجور نمود، مگر آنکه عدم رشد یا جنون او ثابت شده باشد.

تبصره 1: سن بلوغ در پسر پانزده سال تمام قمری و در دختر نه سال تمام قمری است.

تبصره 2: اموال صغیری را که بالغ شده است در صورتی می توان به او داد که رشد او ثابت شده باشد».

صغیر ممکن است غیرممیز یا ممیز باشد. صغیر غیرممیز کسی است که خوب را از بد و زشت را از زیبا و نفع را از ضرر تشخیص نمی دهد و فاقد قوه درک و تشخیص است. اما صغیر ممیز کسی است که قوای دماغیش تا حدی پرورش یافته، خوب را از بد و سود را از زیان و زشت را از زیبا تشخیص می دهد و معنی معامله را درک می کند؛ هرچند که قوه درک و تمییز او به حد کمال نرسیده است.

حدود حجر صغیر

اعمال حقوقی صغیر غیرممیز به طور کلی باطل است زیرا صغیر غیرممیز، فاقد قوه درک و تشخیص است و بنابراین نمی تواند قصد و اراده لازم برای اعمال حقوقی داشته باشد. ماده 1212 قانون مدنی می گوید: «اعمال و اقوال صغیر تا حدی که مربوط به اموال و حقوق مالی او باشد باطل و بلااثر است». در تفسیر این ماده می توان گفت که کلمه «باطل» به معنایی اعم از باطل و غیرنافذ است به معنی خاص به کار رفته است، بنابراین باید گفت که اعمال حقوقی صغیر غیرممیز مطلقا باطل (به معنای خاص) و اعمال حقوقی صغیر ممیز اصولا غیرنافذ است.

بیشتر بخوانید:

ولی قهری کیست و چه وظایفی دارد؟

غیر رشید

غیر رشید یا سفیه «کسی است که تصرفات او در اموال و حقوق مالی خود عقلایی نباشد» (ماده 1208 قانون مدنی). سفیه را نباید با مجنون اشتباه کرد: مجنون فاقد قوه درک و تشخیص و مبتلا به اختلال دماغی است، اما سفیه چنین نیست؛ بلکه دارای مرحله ای از درک و تشخیص است و حتی ممکن است دارای مدارج علمی و ارزش اجتماعی باشد؛ لیکن به علت ضعف قوای دماغی یا ضعف اراده نمی تواند اموال خود را به طور غیر عاقلانه تلف کند. به عبارت دیگر سفیه کسی است که فاقد عقل معاش است، هرچند که در امور دیگر از نیروی عقل و درک کافی برخوردار است. سفیه در مقابل رشید و سَفَه در مقابل رشد به کار می رود. بنابراین رشید در حقوق مدنی کسی را گویند که بتواند در اموال خود عاقلانه تصرف نماید.

حجر غیر رشید یا سفیه مانند حجر صغیر ممیز کامل نیست:

1- حجر سفیه منحصر به امور مالی است و سفیه در اموری که جنبه مالی نداشته باشد (مانند طلاق) دارای اهلیت است.

2- چون سفیه دارای قدرت درک و تشخیص است، قانونگذار به او اجازه می دهد که اعمال حقوقی صرفاً نافع را شخصاً و بدون دخالت نماینده خود، انجام دهد چنان که هبه ای را قبول کند یا مال مباحی را از طریق حیازت مباحات تملک نماید. به علاوه سفیه با اجازه ولی یا قیم خود می تواند معاملات و اعمال حقوقی دیگر مانند خرید و فروش و اجاره را انجام دهد (ماده 1214 قانون مدنی).

مجنون

مجنون کسی است که فاقد قوه عقل و مبتلا به اختلال کامل قوای دماغی است. چون مجنون فاقد نیروی عقل و درک است و نمی تواند قصد انشا و اراده حقوقی داشته باشد، مانند صغیر غیرممیز، دارای حجر کامل و مطلق است و نمی تواند هیچ گونه عمل حقوقی انجام دهد یا در اموال و دارایی خود تصرفی کند. کلیه معاملات و تصرفات حقوقی وی باطل و از درجه اعتبار ساقط است (ماده 1213 قانون مدنی).

مجنون یا دائمی و یا ادواری است. مجنون دائمی کسی است که همواره در حال جنون است و حال افاقه و بهبود برای وی نیست. اما مجنون ادواری گاهی در حال افاقه است، بدین معنی که در بعضی اوقات نیروی درک و تمیز پیدا می کند و مانند عاقلان رفتار می نماید. مجنون ادواری می تواند در حال افاقه اعمال حقوقی انجام دهد و معاملاتی که در این حال انجام می دهد مانند معاملات شخص عاقل صحیح و نافذ است، مشروط بر اینکه افاقه او مسلم باشد. در صورتی که اختلافی در این زمینه روی دهد مدعی صحت معامله باید در محضر دادگاه ثابت نماید که معامله در حال افاقه انجام شده است.

اهلیت و حجر چیست اهلیت و حجر چیست