مهریه چیست و چه اقسامی دارد؟ مَهر یا صداق که به فارسی کابین گفته شده است مالی است که زن بر اثر ازدواج مالک آن می گردد و مرد ملزم به دادن آن به زن می شود. مطابق ماده 1082 قانون مدنی: «به مجرد عقد زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید». با این حال چون در صورت وقوع طلاق قبل از نزدیکی نصف مهر به شوهر بر می گردد (ماده 1092 قانون مدنی)، مالکیت زن نسبت به نصف مشاع مهر مالکیت متزلزل است و با تحقق نزدیکی مستقر می شود. بنابراین تا قبل از وقوع نزدیکی بین زوجین، تنها نصف مهر متعلق به زن می باشد و با تحقق نزدیکی تمام مهر به مالکیت زن درخواهد آمد.
اقسام مهر
در فقه و قانون مدنی مَهر بر سه گونه است: مهرالمسمی، مهرالمثل و مهرالمتعه.
1- مهرالمسمی
هرگاه مهر در عقد ازدواج تعیین شده باشد آن را مهرالمسمی می گویند. این مال ممکن است عین معین باشد مانند خانه، زمین و غیر اینها؛ ممکن است منفعت باشد چنانچه سکونت یا اجاره بهای خانه ای را برای مدت معین مهر قرار دهند؛ و نیز ممکن است عمل (کار) باشد. همچنین ممکن است مهر نه عین باشد نه منفعت و نه عمل بلکه حق باشد. این حق اعم است از حق دینی مانند اینکه شوهر تعهد می کند مبلغ یکصد میلیون تومان بابت مهر به زن بدهد یا طلبی باشد که شوهر از شخص ثالث دارد و یا حق عینی مانند حق انتفاع و حق ارتفاق.
بیشتر بخوانید:
شرایط مهرالمسمی
قراردادی که زن و مرد راجع به مهر می بندند یک قرارداد تبعی است یعنی قراردادی است راجه به مال که جدا از اصل نکاح ولی تابع عقد مزبور می باشد و بدین جهت شرایط اساسی صحت معامله در مورد قرارداد مهر نیز لازم الرعایه است. بنابراین چیزی که به عنوان مهر تعیین می شود باید دارای شرایط عمومی مورد معامله باشد.
1) مهر باید مالیت داشته یعنی دارای ارزش داد و ستد اقتصادی باشد و به عبارت دیگر بتواند عوض در یک قرارداد معوض قرار گیرد. پس هوا و آب دریا را که ارزش داد و ستد اقتصادی ندارد نمی توان به عنوان مهر تعیین کرد.
2) مهر باید قابل تملک به وسیله زن باشد. بنابراین اموال و مشترکات عمومی مانند جاده ها و باغ های عمومی و موقوفات را نمی توان مهر قرار داد.
3) هرگاه مهر عین معین باشد، باید در زمان عقد موجود باشد و اگر معلوم شود که آن عین در زمان عقد موجود نبوده تعیین مهر باطل خواهد بود. مثلا اگر اتومبیلی را مهر قرار دهند که در حین عقد از بین رفته بوده است تعیین مهر باطل و بی اثر است و مثل یا قیمت آن به زن تعلق می گیرد.
4) مالی که مهر قرار داده می شود باید ملک شوهر باشد. البته ملک غیر را هم با اذن مالک می توان مهر قرار داد. اگر ملک غیر بدون اذن مالک مهر قرار داده شود و بعداً مالک آن را اجازه کند تعیین مهر نافذ خواهد بود. لیکن اگر صاحب مال اجازه ننماید، شوهر باید مثل یا قیمت آن را بدهد.
5) مهر باید بین طرفین تا حدی که رفع جهالت آنها بشود معلوم باشد. معلوم بودن مهر این است که مقدار و جنس و وصف آن مشخص باشد. بنابراین نمی توان مقدار نامعلومی از زمین و یا طلا یا کالایی را که مشخصات آن معلوم نیست قرار داد.
6) مهر باید معین باشد یعنی نمی توان یکی از دو یا چند چیز را به طور مردد (مانند یکی از دو خانه به طور نامعین) مهر قرار داد.
7) مهر باید منفعت عقلایی مشروع داشته باشد. بنابراین چیزی را که قانون فروش یا استعمال آن را منع کرده مانند مواد مخدر نمی توان مهر قرار داد.
8) شوهر باید قدرت بر تسلیم مهر داشته باشد وگرنه تعیین مهر درست نخواهد بود. مثلا انگشتری را که در دریا غرق شده و دست یافتن به آن ممکن نیست نمی توان مهر قرار داد. البته اگر شوهر قادر به تسلیم مال نباشد ولی زن قادر به تسلم باشد یعنی بتواند خود آن را به دست آورد، چنانکه زن غواص ماهری بوده و بتواند جواهر را از قعر دریا بیرون آورد، در این صورت مال مزبور را می توان به عنوان مهر تعیین کرد.
به موجب ماده 1100 قانون مدنی: «در صورتی که مهرالمسمی مجهول باشد، یا مالیت نداشته باشد، یا ملک غیر باشد، در صورت اول و دوم زن مستحق مهرالمثل خواهد بود و در صورت سوم مستحق مثل یا قیمت آن خواهد بود مگر اینکه صاحب مال اجازه نماید».
2- مهرالمثل
مهرالمثل مهری است که به موجب قرارداد تعیین نشده بلکه بر حسب عرف و عادت و با توجه به وضع زن از لحاظ سن، زیبایی، تحصیلات، موقعیت خانوادگی و اجتماعی او و غیر اینها و با در نظر گرفتن مقتضیات زمان و مکان معین می گردد. برابر قانون مدنی زن در موارد زیر مستحق مهرالمثل است:
1) هرگاه مهر در عقد تعیین نشده باشد و قبل از تراضی بر مهر معین، بین زوجین نزدیکی واقع شود (ماده 1087).
2) هرگاه عدم مهر در عقد شرط شده باشد و قبل از تراضی زوجین بر مهر، نزدیکی واقع شود (ماده 1087).
3) هرگاه توافق طرفین درباره مهرالسمی به جهتی باطل باشد، چنان که مال تعیین شده مجهول باشد یا مالیت نداشته باشد (ماده 1100).
4) هرگاه نکاح باطل و زن جاهل به بطلان بوده و نزدیکی هم واقع شده باشد (ماده 1099).
3- مهرالمتعه
مهریه چیست و چه اقسامی دارد؟ – در صورت وقوع طلاق قبل از نزدیکی و تعیین مهر زن مستحق مهرالمتعه خواهد بود. ماده 1093 قانون مدنی مقرر می دارد: «هرگاه مهر در عقد ذکر نشده باشد و شوهر قبل از نزدیکی و تعیین مهر، زن خود را طلاق دهد زن مستحق مهرالمتعه است و اگر بعد از آن طلاق دهد مستحق مهرالمثل خواهد بود». مهریه چیست و چه اقسامی دارد؟
متعه در لغت به معنی بهره مند شدن و لذت بردن است. اصطلاح مهرالمتعه از آیه 236 از سوره بقره گرفته شده است. مهرالمتعه یا متعه در اصطلاح حقوقی مالی است که شوهر در صورت وقوع طلاق قبل از نزدیکی و تعیین مهر به تناسب وضع اقتصادی خود به زن می دهد. برابر ماده 1094 قانون مدنی: «برای تعیین مهرالمتعه حال مرد از حیث غنا و فقر ملاحظه می شود». بنابراین در مهرالمتعه، بر خلاف مهرالمثل، وضع و حال زن ملاک عمل نیست بلکه وضع مالی شوهر در نظر گرفته می شود.
