ودیعه چیست و چه شرایطی دارد؟ در این مطلب از سایت حقوق گستر به بررسی عقد ودیعه و شرایط آن پرداخته شده است. به موجب ماده 607 قانون مدنی: «ودیعه عقدی است که به موجب آن یک نفر مال خود را به دیگری می سپارد برای آنکه آن را مجاناً نگاه دارد. ودیعه گذار را مودع، ودیعه گیر را مستودع یا امین می گویند». مقتضای عقد ودیعه در دو عامل خلاصه می شود: 1) مالی به منظور «نگاهداری» به دیگری سپرده شود 2) گیرنده آن را حفظ کند و با نخستین مطالبه به صاحبش بازگرداند.
ودیعه عقد است بنابراین برای تحقق این عقد دو قصد انشا باید انجام شود: یکی از سوی «مودع» که مالی را به امانت می گذارد و به امین درباره حفظ آن نیابت می دهد؛ دیگری از جانب «مستودع» که حفاظت را به عهده می گیرد و نیابت را می پذیرد. اگر مالکی برای نگاهداری از مال خویش به دیگری اذن دهد ولی این اذن قصد مشترک دو طرف قرار نگیرد، ودیعه نیز واقع نمی شود (ماده 632 قانون مدنی).
اوصاف عقد ودیعه
1- ودیعه عقدی جایز است: عقد ودیعه هیچ التزامی برای حفظ این رابطه حقوقی به وجود نمی آورد. پس مالک یا امین هرگاه بخواهد، می تواند عقد را برهم زند (ماده 611 ق.م).
2- ودیعه رایگان است: خدمتی که امین نسبت به نگاهداری از مال انجام می دهد در برابر عوضی قرار نمی گیرد و رایگان است و همین امر تفاوت بین اجاره و ودیعه را آشکار می سازد. با وجود این مجانی بودن ودیعه مانع از آن نمی شود که ضمن عقد یا در نتیجه پیمان جداگانه ای شرط شود که مالک پاداشی به امین بدهد.
3- ودیعه عقد اذنی است: در ودیعه نیز در اثر عقد التزامی به طور مستقیم برای هیچ یک از آن دو به وجود نمی آید، مانند وکالت و عاریه، اثر آن اعطای نیابت و اذن است.
4- ودیعه از عقود رضایی است.
بیشتر بخوانید:
اهلیت طرفین در عقد ودیعه
برای انعقاد عقد ودیعه دو طرف باید اهلیت داشته باشند: یعنی بالغ و رشید و عاقل باشند (ماده 628 ق.م). در بطلان ودیعه مجنون و صغیر غیرممیز تردیدی وجود ندارد. همچنین در امکان ودیعه سفیه یا صغیر ممیزی که به اذن یا اجازه ولی یا قیم خود مالی را به ودیعه می گذارد یا به عنوان امین آن را می پذیرد، تردید نباید کرد (ماده 1214 ق.م).
لازم به ذکر است اگر کسی بر مال محجوری دست یابد یا آن را به ودیعه پذیرد، در حکم غاصب است و ضامن. ماده 610 قانون مدنی مقرر کرده است: «… اگر کسی مالی را از کس دیگری که برای معامله اهلیت ندارد به عنوان ودیعه قبول کند… و… در ید او ناقص یا تلف شود ضامن است». با وجود این در جایی که شخص به دلیل بیم از تلف شدن مالی که در دست کودک یا مجنون یا سفیه است، آن را به عنوان امانت می پذیرد تا به سرپرست محجور تسلیم کند، مسئولیت مطلق متصرف با مفاده ماده 306 قانون مدنی مخالف به نظر می رسد. پس در جمع مواد 610 و 306 می توان گفت که جایی که مودع محجور است، گیرنده مال در حکم غاصب است، مگر اینکه برای جلوگیری از ورود ضرر به محجور و در شرایط ماده 306 آن را پذیرفته باشد که در این صورت مال نزد او امانت شرعی است.
توجه شود که امانت به اعتبار مبنا و سبب آن به دو گونه است:
1- امانت مالکانه یا قراردادی که در آن مالی به اختیار و اذن مالک به دیگری سپرده می شود. مانند ودیعه و عاریه و مضاربه و اجاره و امثالهم.
2- امانت قانونی یا شرعی که ریشه قراردادی ندارد و مالک به رضایت آن را در اختیار متصرف نگذارده است. مانند لقطه و حیوان ضاله و موردی که شخص به اشتباه و بدین پندار که تکلیف حقوقی دارد مال خود را به دیگری می سپارد.
سپردن مال به محجور به عنوان ودیعه
در موردی که مالی نزد محجور به امانت گذارده می شود، بی گمان کودک یا مجنون یا سفیه تعهدی نسبت به حفظ مال پیدا نمی کند و نمی توان او را در حدود قرارداد یا متعارف مکلف به نگاهداری پنداشت. زیرا ودیعه نفوذ حقوقی ندارد و اثری بر آن بار نمی شود. همچنین چون محجور به اذن مالک بر مال او دست می یابد نباید او را در زمره غاصبان آورد و مسئول حوادث خارجی شمرد. در این باره علم و جهل مالک به حجر نیز اثری در حکم ندارد. ولی نفی مسئولیت های ناشی از عقد ودیعه مانع از اجرای احکام مربوط به ضمان قهری نمی شود. پس هرگه محجور مالی را که به او سپرده است تلف کند یا سبب تلف آن شود، بر طبق قواعد عمومی مسئولیت مدنی ضامن است (ماده 1216 ق.م). با وجود این در فرضی که در آن مودع و مستودع هر دو محجور هستند، مانند اینکه کودکی مال خود را به کودک دیگر یا سفیه به ودیعه دهد، در این فرض چون اذن مالک نیز اعتبار ندارد، باید گیرنده مال را مسئول نقص یا تلف آن دانست.
ودیعه چیست و چه شرایطی دارد؟ ودیعه چیست و چه شرایطی دارد؟
