عاریه چیست و چه شرایطی دارد؟ به موجب ماده 635 قانون مدنی: «عاریه عقدی است که به موجب آن، احد از طرفین به طرف دیگر اجازه می دهد که از عین مال او مجاناً منتفع شود. عاریه دهنده را مُعیر و عاریه گیرنده را مُستعیر گویند». از این تعریف نکات زیر فهمیده می شود:
1- عاریه یکی از عقود معین است که دو طرف دارد، معیر و مستعیر.
2- عبارت «اجازه می دهد» در این تعریف نشان می دهد که عاریه مبتنی بر اذن است.
3- عاریه عقدی است عهدی زیرا معیر این تعهد را می پذیرد که مال خود را جهت انتفاع در اختیار مستعیر قرار دهد.
4- عاریه عقدی است جایز، زیرا مبتنی بر اذن است و اذن دهنده هر زمان که مقتضی بداند می تواند از اذن خود رجوع کند.
5- عاریه عقدی است غیرمعوض و مجانی.
6- در عاریه، مستعیر فقط حق بهره برداری از مورد عاریه را دارد و مالک مال یا حقی نمی شود.
7- واژه «عین» در تعریف عاریه علی الظاهر مبین این معنا است که عاریه اختصاص به اموالی دارد که در خارج مادیت و عینیت دارند و انتفاع از آنها باعث نمی وشد که عین از میان برود.
بیشتر بخوانید:
اهلیت طرفین عقد عاریه
عاریه نوعی تصرف و یا قبض و اقباض در اموال است و لذا طرفین عقد باید اهلیت قانونی داشته باشند. ماده 636 قانون مدنی مقرر می دارد: «عاریه دهنده علاوه بر اهلیت باید مالک منفعت مالی باشد که عاریه می دهد، اگرچه مالک عین نباشد».
وظایف و تعهدات معير
1- عدم مسئوليت معير در خسارت های احتمالی: هرگاه مال مورد عاريه داراي عيوبي باشد كه براي مستعير خساراتي وارد كند معير مسئول خسارات نخواهد بود، مگر اين‌كه عرفاً مسبّب محسوب شود (مفاد ماده ۶۳۹ قانون مدنی). عدم مسئوليت معير به اين جهت است كه او قصد نيكوكاري داشته است؛ مگر اين‌كه عرفاً مسبب محسوب شود مثلاً اتومبیلی را كه فاقد ترمز است، عاريه دهد. در صورت تصادف مستعير، شخص عاریه دهنده ضامن است.
2- مخارج نگاه‌داري مال مورد عاريه؛ هزينه‌هائي جهت بقاء مال عارض می شود مثل رفع خرابي سقف اطاق، رفع گرفتگي چاه که به عهدۀ مالك و معير مي‌باشد و نمي‌توان آن را بر ديگري تحميل كرد. «مخارج لازم براي انتفاع از مال عاريه به عهدۀ مستعير است و مخارج نگهداي آن تابع عرف و عادت است مگر اين كه شرط خاصي شده باشد» (مفاد ماده ۶۴۶ قانون مدني). بنابراين هزينه‌هاي انتفاع مثل استعمال بنزين و روغن در اتومبیل يا هزينۀ نگهداري مثل هزینه پاركينگ به عهدۀ مستعير است ولي هزينۀ بقاء ماشين مثل تعميرات اساسي و كلّي موتور اتومبیل به عهدۀ مالك خواهد بود؛ مگر اين‌كه بر خلاف آن توافق شده باشد.
وظایف و تعهدات مستعير
1- محافظت از مال مورد عاريه؛ عاريه گيرنده بايد از مال مورد عاريه محافظت نمايد، تا اين‌كه به صاحبش برگرداند و چون مال مزبور براي انتفاع است، يد مستعير اماني است لذا مجاز به تعدي و تفريط در مورد مال مورد عاریه نيست، به عنوان مثال اگر حيواني را به عاريه مي‌گيرد، بايد آب و غذايش را به موقع بدهد. «مستعير ضامن تلف يا نقصان مال عاريه نمي‌باشد مگر در صورت تفريط يا تعدي» (مفاد ماده ۶۴۰ قانون مدنی). پس اگر تعدي و تفريط نكند و خسارتي به مال وارد شود؛ چون او امين محسوب مي‌شود، ضامن نخواهد بود.
2- بهره‌برداري متعارف؛ عاريه براي انتفاع مجاني است ولي بايد به طور متعارف باشد، مثلاً از حيوان سواري، نمي‌توان به عنوان باركشي استفاده كرد.
3- ممنوعيت در تصرف غير: «مستعير نمي‌تواند مال عاريه را به هيچ نحوي به تصرف غير دهد مگر به اذن معير و الاّ تعدي محسوب مي‌شود و ضامن خواهد بود» (مفاد ماده ۶۴۷ قانون مدنی).
شرط ضمان بر عاريه گيرنده
اگر بر مستعير شرط ضمان شود، مسئول هر كسر و نقصاني خواهد بود اگر چه مربوط به عمل او نباشد (مفاد ماده ۶۴۲ قانون مدني). بنابراين در صورت شرط ضمان، عاريه گيرنده مسئول خواهد بود.
عاريه طلا و نقره
اصل در عاريه، عدم ضمان مستعير است. اما قانونگذار مواردی را استثناء کرده می گوید: «در عاريه طلا و نقره اعم از مسكوك و غيرمسكوك، مستعير ضامن است هر چند كه شرط ضمان نشده و تعدي و تفريط هم نكرده باشد» (مفاد ماده ۶۴۴ قانون مدنی). اين به جهت ارزش زياد طلا و جواهرات است كه قانونگذار را وادار كرده است، حمايت بيشتري از صاحب طلا و نقره بكند. البته در عاريه طلا و نقره مي‌توان شرط عدم ضمان كرد.
عاريه چیست و چه شرایطی دارد؟ عاريه چیست و چه شرایطی دارد؟
