مضاربه چیست و چه شرایطی دارد؟ به موجب ماده 546 قانون مدنی: «مضاربه عقدی است که به موجب آن احد متعاملین سرمایه می دهد با قید این که طرف دیگر با آن تجارت کرده و در سود آن شریک باشند. صاحب سرمایه، مالک؛ و عامل، مضارب نامیده می شود».
نکات مرتبط با این ماده:
1- مضاربه از عقود معین است.
2- مضاربه دو طرف دارد که یکی مالک است و دیگری مضارب. مالک سرمایه ای معین در اختیار مضارب قرار می دهد و مضارب با سرمایه مذکور به عنوان عامل به تجارت می پردازد.
3- مضاربه عقدی است معوض زیرا یک طرف سرمایه را تامین می کند و دیگری کار خود را در میان می گذارد.
4- مضاربه عقدی است عهدی، بر این اساس مالک تعهد به پرداخت سرمایه دارد و دیگری تعهد بر امر تجارت با سرمایه مذکور را می نماید و هر دو تعهد بر تقسیم سود با یکدیگر را دارند.
5- لزومی ندارد مضاربه فقط میان دو نفر باشد، بلکه چند مالک سرمایه می توانند با یک نفر مضاربه منعقد نمایند و هریک از مالکین به نسبت سرمایه خود در سود حاصله شریک می باشد و یا برعکس که یک مالک می تواند با چند نفر عقد مضاربه منعقد نماید که در این حالت فعالیت هریک از عاملین باید مشخص باشد که چه بخشی از تجارت را عهده دار است.
لازم به ذکر است که در صورتی که مضاربه مطلق باشد (یعنی تجارت خاصی شرط نشده باشد)، عامل می تواند هر قسم تجارتی را که صلاح بداند بنماید، ولی در طرز تجارت باید متعارف را رعایت کند (ماده 553 قانون مدنی).
بیشتر بخوانید:
سرمایه در عقد مضاربه
سرمایه ای که مالک می پردازد به موجب ماده 547 قانون مدنی باید وجه نقد (اعم از پول رایج کشور یا ارز خارجی) باشد.
تعیین سهم سود حاصل از مضاربه
مطابق ماده 548 قانون مدنی سهم هریک از مالک و عامل باید مشاعاً تعیین گردد. مثلا یک سوم مالک و دو سوم عامل و یا یک دوم مالک و یک دوم عامل. به هر صورت چنانچه برای عامل در سود حاصله مبلغی به صورت مقطوع در نظر گرفته شود، قرارداد مذکور اجاره اشخاص خواهد بود نه مضاربه. همچنین به موجب ماده 557 همین قانون: «اگر کسی مالی برای تجارت بدهد و قرار گذارد که تمام منافع مال مالک باشد، در این صورت معامله مضاربه محسوب نمی شود و عامل مستحق اجرت المثل خواهد بود، مگر اینکه معلوم شود که عامل عمل را تبرعاً انجام داده است».
همچنین اگر شرط شود که مضارب ضامن سرمایه خواهد بود و یا خسارت حاصله از تجارت متوجه مالک نخواهد شد عقد باطل است، مگر این که به طور لزوم شرط شده باشد که مضارب از مال خود به مقدار خسارت یا تلف مجاناً به مالک تملیک کند (ماده 558).
انحلال عقد مضاربه
مضاربه عقدی است جایز (ماده 550 قانون مدنی). بنابراین هریک از مالک یا مضارب در ابتدای کار تجارت یا در اثنای کار می تواند قرارداد مضاربه را برهم بزند. با این حال می توان عقد مضاربه را به صورت شرط ضمن عقد لازم دیگر درآورد. مثل اینکه ضمن عقد بیع شرط شود که خانه را به تو فروختم به مبلغ یک میلیارد تومان به شرط آنکه در مبلغ پانصد میلیون تومان که در امر تجارت سرمایه گذاری می نمایی به مدت دو سال مضارب تو باشم. بدین ترتیب مالک ظرف دو سال نمی تواند قرارداد مضاربه را برهم بزند.
همچنین هرگاه در مضاربه برای تجارت مدت معین شده باشد، تعیین مدت موجب لزوم عقد نمی شود، لیکن پس از انقضای مدت مضارب نمی تواند معامله بکند مگر به اجازه جدید مالک (ماده 552 قانون مدنی). لازم به ذکر است که این ماده قاعده تکمیلی است و اگر دو طرف بر التزام خود تصریح کنند، مفاد تراضی آنان نافذ است.
ماده 551 قانون مدنی موارد انفساخ عقد مضاربه را بیان نموده است. به موجب این ماده: «عقد مضاربه به یکی از علل ذیل منفسخ می شود:
1- در صورت موت یا جنون یا سفه احد طرفین.
2- در صورت مفلس شدن مالک.
3- در صورت تلف شدن تمام سرمایه و ربح.
4- در صورت عدم امکان تجارتی که منظور طرفین بوده».
انتقال مضاربه و سرمایه به دیگری
مضاربه نمی تواند نسبت به همان سرمایه با دیگری مضاربه کند یا آن را به غیر واگذار نماید مگر با اجازه مالک (ماده554 همین قانون). در صورتی که عامل مجاز باشد که با سرمایه مالک عقد مضاربه دیگری منعقد کند، مضاربه دوم عقدی است مستقل و تنها در روابط طرفین موثر است و در حق مالک اثری ندارد.
امین بودن مضارب
مضارب در حکم امین است و ضامن مال مضاربه نمی شود مگر در صورت تعدی و تفریط (ماده 556). همچنین مضارب باید اعمالی را که برای نوع تجارت متعارف و معمول بلد و زمان است به جا آورد، ولی اگر اعمالی را که بر طبق عرف باید به اجیر رجوع کند خود شخصاً انجام دهد مستحق اجرت آن نخواهد بود (ماده 555 قانون مدنی). پاداش عاملی که به جای اجیر گرفتن خود کار می کند، افزوده شدن بر میزان سود و بهره مند شدن از آن است. لازم به ذکر است که تعهد عامل نسبت به ایجاد سود تعهد به وسیله است و نتیجه را تضمین نمی کند و اثبات تقصیر او با مالک است.
مضاربه چیست و چه شرایطی دارد؟ مضاربه چیست و چه شرایطی دارد؟
