به چه کسی تاجر می گویند؟ به موجب ماده ۱ قانون تجارت: «تاجر کسی است که شغل معمولی خود را معاملات تجارتی قرار بدهد». در این تعریف به دو نکته اصلی اشاره شده است:
الف) تاجر کسی است که به امور تجارتی بپردازد.
ب) اینکه امور تجارتی را شغل معمولی خود قرار دهد.
امور تجارتی اموری است که قانونگذار آنها را ذاتاً تجاری می داند (موارد مندرج در ماده 2 قانون تجارت). بنابراین نمی توان اعمال تجاری تبعی را ملاک تاجر بودن قرار داد؛ چه اینکه این اعمال خود وقتی تجاری اند که تاجر آنها را انجام داده باشد. تجارت شغل مستقلی است و اگر کسی به نام و حساب دیگری عمل تجاری انجام دهد، آن عمل آمر را تاجر می کند نه انجام دهنده آن را. بنابراین خدمه تجارتخانه، مدیران شرکت های تجارتی و همچنین قائم مقام تجارتی را نمی توان تاجر محسوب نمود.
کسی که به اعمال تجارتی می پردازد باید انجام دادن این اعمال حرفه معمول او باشد، چه نام او در دفتر ثبت تجارتی تحت عنوان تاجر ثبت شده باشد، چه ثبت نشده باشد. شغل؛ یعنی فعالیت برای امرار و معاش. بنابراین برای آنکه فعالیت های مندرج در ماده ۲ قانون تجارت به انجام دهنده آنها وصف تاجر بدهد باید شغل آنها باشد و تکرار اعمال مزبور به تنهایی کافی نیست؛ برای مثال کسانی که به دلیل علاقه به تابلوها یا آثار هنری دیگر به خرید و فروش این آثار مبادرت می کنند و پیوسته کلکسیون خود را تغییر می دهند؛ هرچند عمل آنها مشمول بند ۱ ماده ۲ قانون مذکور است، ولی به صرف تکرار عملِ خرید به منظور فروش، تاجر تلقی نمی شوند؛ زیرا عمل آنها، شغل یعنی فعالیت برای امرار و معاش نیست.
بیشتر بخوانید:
سوال 1: آیا برای تاجر تلقی شدن صرفاً باید کارهای تجاری انجام داد یا اینکه شخص می تواند در کنار کارهای تجاری به کارهای غیرتجاری نیز مشغول باشد؟ در پاسخ باید گفت که هر شخص برای تاجر تلقی شدن لازم نیست صرفاً به کارهای تجاری، یعنی اعمال مندرج در ماده ۲ قانون تجارت بپردازد، بلکه اگر در کنار اشتغال به تجارت به کار غیرتجاری دیگری نیز مشغول باشد، بازهم تاجر تلقی می شود. در چنین فرضی، شخص به دلیل انجام دادن اعمال تجاری تاجر تلقی می شود و تابع حقوق تجارت است، حتی اگر به موجب قانون از انجام دادن اعمال تجاری ممنوع باشد یا اینکه عمل تجاری را به صورت پنهان و قاچاق انجام دهد یا به وسیله اشخاص دیگری که به ظاهر به نام خود و به حساب اول عمل می کنند، این اعمال را انجام دهد. به همین دلیل باید گفت که ثبت نام در دفتر ثبت تجارتی موضوع ماده ۱۶ قانون مذکور در تاجر تلقی شدن شخصی که اعمال تجاری مندرج در ماده ۲ همین قانون را شغل خود قرار داده است تاثیری ندارد، بلکه کافی است محرز شود که شخص واقعاً به اعمال تجاری به صورت حرفه ای مبادرت می کند. البته می توان ثبت در دفاتر تجارتی را اماره بر تاجر بودن شخص گرفت؛ اما خلاف این اماره را نیز می توان ثابت نمود. به موجب ماده 1118 قانون مدنی زن شوهردار می تواند تاجر شناخته شود. منتهی ماده 1117 همان قانون مقرر می دارد که: «شوهر می توان زن خود را از حرفه و صنعتی که منافی مصالح خانوادگی یا حیثیت خود یا زن باشد منع کند». اگر زن با وجود حکم دادگاه باز مبادرت به اعمال تجارتی نماید که به موجب این ماده از آن منع گردیده است، تعهداتی که مربوط به شخص زن به مناسبت حرفه او در برابر دیگران است ابطال می شود ولی خسارتی که از این بابت به اشخاص ثالث وارد می شود قابل مطالبه است.
سوال 2: آیا صغیر ممیز نیز می تواند مبادرت به امور تجارتی نماید؟ در این خصوص نظرات مختلفی وجود دارد. برخی از اساتید (دکتر ربیعا اسکینی) قائل بر این هستند که باتوجه به مواد 85 و 86 قانون امور حسبی معامله تجاری صغیر ممیز باطل تلقی نمی شود بلکه غیرنافذ است و با اذن قبلی دارای نفوذ و با اذن بعدی قیم یا ولّی قهری قابل تنفیذ است. چون قانونگذار در این مواد اجازه داده است اعمال تجاری توسط محجور ممیز انجام شود، وصف تجاری آنها از بین نمی رود. بنابراین در قانونگذاری ایران می توانیم محجور ممیز را اگر امور تجارتی را شغل خود قرار دهد تاجر تلقی کنیم. این در حالی است که ایشان درخواست صدور حکم ورشکستگی علیه این افراد را صحیح نمی داند. از طرفی برخی دیگر (دکتر ستوده تهرانی) قائل بر این نظر هستند که اشخاص صغیر و محجور که اهلیت قانونی برای تجارت ندارند، اگر هم تجارت کنند، تاجر شناخته نمی شود و بنابراین مشمول مقررات ورشکستگی نیز نمی شود. در انتخاب این دو گفتار، نظر اخیر موجه تر می باشد. به چه کسی تاجر می گویند؟
سوال 3: آیا اتباع بیگانه می توانند در ایران به تجارت مشغول شوند؟ در پاسخ باید گفت که در مورد آزادی تجارت بین اتباع ایران و اتباع بیگانه مقیم ایران تفاوتی وجود ندارد؛ اما اتباع بیگانه برای آنکه بتوانند در ایران به تجارت مشغول شوند باید پروانه کسب تحصیل کنند و برای این کار باید مطابق قانون کار و نیز آیین نامه های آن از وزارت کار پروانه کار بگیرند که صدور پروانه کار نیز مستلزم داشتن حق کار مشخص در ایران است (ماده 120 قانون کار). به چه کسی تاجر می گویند؟
