انواع وکالت دادگستری – آیین دادرسی دارای مسائل دشوار و دقیقی است که احاطه بر آنها برای اشخاص غیر حقوقدان، به آسانی و سرعت میسر نمی شود. احاطه به شیوه تنظیم دادخواست ها و شکایت و لوایح، انتخاب اسناد و سایر ادله، زمان و طریق ارائه و استناد به آنها،ارائه دفاعیات و همچنین اقدام لازم، به ترتیب و طریق و در مهلتی که قانون پیش بینی می کند،لازمه اثبات و احقاق حق در دادگستری است و هر دعوا یا دفاعی که بدون رعایت آنها مطرح شود، در بسیاری از موارد می تواند موجب شود حقی که در ماهیت وجود دارد، اثبات و احقاق نگردیده و شخص بی حقی در دعوا پیروز شود. به همین دلیل هر شخص می تواند برای خود وکیل انتخاب کند. این امر در اصل 35 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز مقرر شده است: «در همه دادگاه ها طرفین دعوی حق دارند برای خود وکیل انتخاب نمایند و اگر توانایی انتخاب وکیل را نداشته باشند، باید برای آنها امکانات تعیین وکیل فراهم شود». در ادامه اقسام وکالت در دادگستری جهت اطلاع شما بیان خواهد شد.
1- وکالت قراردادی یا تعیینی:
انواع وکالت دادگستری – این حالت از متداول ترین اقسام وکالت است. با این توضیح که هر شخص می تواند به موجب قرارداد وکالت به وکلای دادگستری جهت دفاع از حقوق خود در محاکم وکالت دهد. به موجب ماده 31 قانون آیین دادرسی مدنی: «هریک از متداعیین می توانند برای خود حداکثر تا دو نفر وکیل انتخاب و معرفی نمایند». بنابراین در امور حقوقی هریک از طرفین دعوا که بخواهد وکیل انتخاب کند، نمی تواند بیش از دو وکیل انتخاب کند. با این حال در دعاوی حقوقی اصولا یک نفر وکیل توسط طرفین انتخاب می شوند.
در امور کیفری در مرحله تحقیقات مقدماتی متهم می تواند یک نفر وکیل دادگستری همراه خود داشته باشد (ماده 190 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392). به موجب تبصره ماده 346 قانون مذکور در غیر از جرایم موضوع صلاحیت دادگاه کیفری یک، هر یک از طرفین می توانند حداکثر دو وکیل به دادگاه معرفی کنند. همچنین به موجب ماده 385 قانون مذکور در جرایم داخل در صلاحیت دادگاه کیفری یک، هریک از طرفین می توانند حداکثر سه وکیل به دادگاه معرفی کنند.
2- وکالت اتفاقی:
بر اساس ماده 2 قانون وکالت مصوب 1315 اشخاصی که واجد معلومات کافی برای وکالت باشند اما پروانه وکالت نداشته باشند، می توانند در سال سه مرتبه با گرفتن جواز وکالت اتفاقی از کانون مربوط، برای اَقرَبای سببی یا نسبی خود تا درجه دوم از طبقه سوم وکالت نمایند. برابر ماده 15 قانون امور حسبی و تبصره آن، در امور حسبی اشخاص ذی نفع می توانند شخصاً در دادگاه حاضر شده و یا نماینده بفرستند و نیز می توانند کسی را به سمت مشاور همراه خود به دادگاه بیاورند. نماینده در این ماده اعم از وکلای دادگستری و غیر آنهاست.
3- وکالت تسخیری:
انواع وکالت دادگستری – در حال حاضر وکیل تسخیری در موارد زیر تعیین می شود:
1- به موجب ماده 348 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 در جرایم موضوع بندهای الف، ب، پ، ت ماده 302 این قانون، چنانچه متهم خود وکیل معرفی نکند یا وکیل او بدون اعلام عذر موجه در دادگاه حاضر نشود تعیین وکیل تسخیری الزامی است.
2- هرگاه مرتکب جرم پیش از صدور حکم قطعی مبتلا به جنون شود در مواردی که جرم از جرایم حق الناسی باشد و شرایط اثبات این جروم به نحوی باشد که فرد مجنون یا فاقد هوشیاری در فرض افاقه نیز نتواند از خود رفع اتهام کند، در این صورت به ولّی یا قیم یا سرپرست قانونی وی ابلاغ می شود که ظرف مهلت پنج روز نسبت به معرفی وکیل اقدام نماید و در غیر این صورت صرفنظر از نوع جرم ارتکابی و میزان مجازات آن برای وی وکیل تسخیری تعیین می شود (تبصره 2 ماده 13 قانون مذکور).
3- در مرحله تحقیقات مقدماتی در جرایمی که مجازات آن سلب حیات یا حبس ابد است، چنانچه متهم اقدام به معرفی وکیل در مرحله تحقیقات مقدماتی ننماید بازپرس برای وی وکیل تسخیری انتخاب می کند (تبصره 2 ماده 190 قانون مذکور).
4- وکالت معاضدتی:
به موجب ماده 24 قانون وکالت مصوب 1315 «کسانی که قدرت تادیه حق الوکاله ندارند می توانند از کانون (وکلای دادگستری) تقاضای معاضدت نمایند مشروط به اینکه دعوی با اساس و راجع به شخص تقاضا کننده باشد».
