دفاتر تجاری تاجر چیست؟ به موجب ماده 6 قانون تجارت، هر تاجری به استثنای کسبه جزء مکلف است دفاتر تجارتی داشته باشد یا دفاتر دیگری را که وزارت عدلیه (قوه قضاییه) به موجب نظام نامه قائم مقام این دفاتر قرار می دهد داشته باشد. بر طبق ماده مزبور این دفاتر عبارت است از دفتر روزنامه، دفتر کل، دفتر دارایی و دفتر کپیه.
کسبه جزء چه کسانی هستند؟
به موجب ماده واحده نظام نامه قوه قضاییه مصوب 1380: «افراد حقیقی زیر که از مصادیق اشخاص مذکور در ماده 96 قانون مالیات های مستقیم نباشند با دارا بودن شرایط زیر کسبه جزء محسوب می شوند:
1- کسبه، پیشه وران، تولید کنندگان و نظایر آنها که میزان فروش سالانه آنان از مبلغ یکصد میلیون ریال تجاوز نکند؛
2- ارائه دهندگان خدمات در هر زمینه ای که مبلغ دریافتی آنها در قبال خدمات ارائه شده در سال از مبلغ پنجاه میلیون ریال تجاوز نکند».
بیشتر بخوانید:
معرفی دفاتر تجاری
ماده 6 قانون تجارت تاجر را مکلف به داشتن چهار دفتر کرده است: دفتر روزنامه، دفتر کل، دفتر دارایی و دفتر کپیه. این دفاتر در مواد 7 تا 10 قانون تجارت به ترتیب زیر تعریف شده است.
دفتر روزنامه
دفتر روزنامه، دفتری است که تاجر باید همه روزه مطالبات و دیون و داد و ستد تجارتی و معاملات راجع به اوراق تجارتی (از قبیل خرید و فروش و ظهرنویسی) و به طور کلی جمیع واردات و صادرات تجارتی خود را به هر اسم و رسمی که باشد و وجوهی را که برای مخارج شخصی خود برداشت می کند در آن دفتر ثبت نماید.
دفتر کل
دفتر کل، دفتری است که تاجر باید کلیه معاملات را لااقل هفته ای یک مرتبه از دفتر روزنامه استخراج و انواع مختلفه آن را تشخیص و جدا کرده هر نوعی را در صفحه مخصوصی در آن دفتر به طور خلاصه ثبت کند. بدین ترتیب دفتر کل دفتر دسته بندی انواع معاملات تاجر است. دفتر کل باید طوری تنظیم شود که جمع اوراق آن با جمع معاملات مندرج در دفتر روزنامه در یک هفته مساوی باشد.
دفتر دارایی
دفتر دارایی، دفتری است که تاجر باید هر سال صورت جامعی از کلیه دارایی منقول و غیرمنقول و دیون و مطالبات سال گذشته خود را به ریز ترتیب داده، در آن دفتر ثبت و امضا نماید و این کار باید تا پانزدهم فروردین سال بعد انجام پذیرد. این دفتر در عمل مورد استفاده قرار نمی گیرد و تجار معمولا به جای آن از ترازنامه استفاده می کنند.
دفتر کپیه
دفتر کپیه، دفتری است که تاجر باید کلیه مراسلات و مخابرات و صورت حساب های صادره خود را در آن به ترتیب تاریخ ثبت نماید. تاجر باید کلیه مراسلات و مخابرات و صورت حساب های وارده را نیز به ترتیب تاریخ ورود مرتب نموده و در لف مخصوصی ضبط کند. دفتر کپیه نیز به ترتیبی که در قانون تجارت آمده دیگر مورد استفاده قرار نمی گیرد و به جای آن از دفتری به نام «دفتر اندیکاتور (نامه نما)» استفاده می کنند که نامه ها، تلگراف ها، دورنگارها و به طور کلی مراسلات و مکاتبات آنها تحت عناوین مراسلات وارده و صادره با ذکر شماره مخصوص در آن قید می شود.
چند نکته
1- دفاتر تجاری مقرر در قانون تجارت به استثنای دفتر کپیه، باید به وسیله نماینده اداره ثبت امضا شود. امضای مزبور برای دفتر کپیه لازم نیست، ولی باید اوراق آن دارای نمره ترتیبی باشد.
2- تمام معاملات و صادرات و واردات در دفاتر مذکور باید به ترتیب تاریخ در صفحات مخصوص آن نوشته شود. تراشیدن و حک کردن و نیز جای سفید گذاشتن بیش از آنچه در دفتر نویسی معمول است و در حاشیه و یا بین سطور نوشتن ممنوع است (قسمت اول ماده 13 ق.ت).
3- تاجر باید تمام دفاتر را از پایان هر سال دست کم تا ده سال نگاه دارد.
نقش حقوقی دفاتر تجارتی
دفاتر تجاری تاجر چیست؟ دفاتر تجارتی تاجر از جمله دلایل اثبات ادعاست و می توان به آنها استناد کرد. ارزش این دفاتر به عنوان سند با توجه به اینکه دعوای مطرح شده تجاری باشد یا غیرتجاری، متفاوت است.
نقش دفاتر تجارتی در دعاوی تجاری
هرگاه دعوی تجاری باشد سندیت دفاتر، بر حسب اینکه تاجر مدعی است یا مدعی علیه فرق می کند. در حالت اول دفتر تاجر در صورتی از جانب او قابل استناد است که طرف وی تاجر باشد؛ اما هرگاه خوانده تاجر نباشد، دفتر تاجر فقط علیه او قابل استناد است (ماده 14 ق.ت و ماده 1397 قانون مدنی)؛ البته شرط قابلیت استناد دفتر تاجر له او این است که دفاتر مزبور مطابق قانون تجارت تنظیم شده بشد.
نقش دفاتر تجاری در دعاوی غیرتجاری
در صورتی که دعوی تجاری نباشد، اعم از اینکه بین تاجر و غیرتاجر باشد یا بین تاجر و تاجر دیگر، دفتر تاجر له او سندیت ندارد و فقط ممکن است جزء قرائن و امارات قبول شود (قسمت اول ماده 1298 ق.م).
