هیات مدیره شرکت چگونه انتخاب می شود و چه وظایفی دارد؟ اداره شرکت به معنی انجام همه کارها و گرفتن کلیه تصمیم های مرتبط با مدیریت شرکت است. در لایحه اصلاحی قانون تجارت مصوب 1347 هرکجا از مدیران نامی برده شده، منظور اعضای هیات مدیره است. در این تعریف مدیرعامل به صراحت در کنار عبارت «مدیران» به گونه ای آورده شده تا از مفهوم مدیران خارج گردد. هیات مدیره زیر مجموعه و از جهت سلسله مراتب تابع مجمع عمومی به شمار می رود. این مفهوم را می توان از اختیار عزل و نصب مدیران از سوی مجمع، تعیین حق الزحمه ایشان از سوی مرجع یاد شده دریافت. همچنین به موجب ماده 107 لایحه اصلاحی قانون تجارت مصوب 1347 در شرکت های سهامی اعضای هیات مدیره باید سهامدار شرکت باشند.
شیوه انتخاب اعضای هیات مدیره شرکت سهامی
انتخاب مدیران توسط مجمع عمومی صورت می گیرد. این حکم در ماده 108 لایحه اصلاحی قانون تجارت با این مضمون که: «مدیران شرکت توسط مجمع عمومی موسس و مجمع عمومی عادی انتخاب می شوند» تصریح شده است. مطابق این ماده برای انتخاب مدیران دو وضعیت فرض گردیده است: اول، انتخاب نخستین گروه از مدیران که به وسیله مجمع عمومی موسس و پیش از ثبت شرکت صورت می پذیرد و وضعیت دوم پس از تاسیس شرکت و فعالیت عادی آن متصور است. در موقعیت اخیر برای انتخاب اعضای هیات مدیره مجمع عمومی عادی صلاحیت دارد.
بیشتر بخوانید:
قانون گذار برای انتخاب مدیران شیوه ای خاص تحت عنوان اکثریت نسبی مقرر داشته است. این شیوه در قسمت اخیر ماده 88 لایحه مذکور بدین صورت آمده است: «در مورد انتخاب مدیران تعداد آرای هر رای دهنده در عدد مدیرانی که باید انتخاب شوند ضرب می شود و حق رای هر رای دهنده برابر حاصل ضرب مذکور خواهد بود. رای دهنده می تواند آرای خود را به یک نفر بدهد یا آن را بین چند نفری که مایل باشد تقسیم کند، اساسنامه شرکت نمی تواند خلاف این ترتیب را مقرر دارد».
شرایط انتخاب اعضای هیات مدیره شرکت سهامی
مدیران شرکت همانند صاحبان دیگر حِرَف نیازمند شرایطی برای انجام اعمال حقوقی هستند. برخی از این شرایط به طور کلی شرایط حاکم بر همه اشخاص یا اعمال حقوقی است و برخی دیگر ویژه اشخاصی است که تصدی این گونه سمت ها را عهده دار می گردند. که در ادامه این شرایط را در قالب دو دسته بندی شرایط عمومی و شرایط اختصاصی بیان می کنیم.
شرایط عمومی
منظور از شرایط عمومی شروط مقرر در ماده 190 قانون مدنی ناظر به صحت معاملات و به ویژه بنده های یک و دو ماده یاد شده است. مبادرت به عمل حقوقی اعم از عقد و یا ایقاع، بدون وجود قصد و رضا و نیز اهلیت شخص عامل پذیرفته نیست. قصد و رضا در رابطه با مدیر شرکت به هنگام انتخاب شدن در مجمع عمومی عادی و لزوم اعلام قبولی این سمت معنا می یابد. همچنین شرط اهلیت در هنگام قبولی سمت نیز از شرایط بنیادین جهت تصدی مدیریت شرکت به شمار می رود. لذا پذیرش سمت از سوی محجور اعم از صغیر (ممیز یا غیرممیز)، مجنون و سفیه حتی با اذن سرپرست وی را باید بی اعتبار شمرد. با وجود این چنانچه محجوری به مدیریت شرکت انتخاب گردد نبایستی خسارات و آثار منفی عمل وی بر اشخاص ثالث تحمیل گردد و مستنبط از ماده 35 لایحه اصلاحی قانون تجارت مصوب 1347 ناگزیر شرکت در برابر اشخاص ثالث ناآگاه از واقعیت امر مسئول به شمار خواهد آمد.
شرایط اختصاصی
شرایط ویژه اشخاص جهت تصدی مدیریت شرکت سهامی به نحو مقرر در لایحه اصلاحی قانون تجارت مصوب 1347 به شرح ذیل است:
1- سهامدار بودن: این شرط در صدر ماده 107 لایحه اصلاحی مذکور آمده است که به موجب آن اداره شرکت سهامی «به موجب هیات مدیره ای که از بین صاحبان سهام انتخاب شده» انجام می پذیرد. شرط سهامدار بودن در هنگام انتخاب اشخاص به عنوان مدیر و در دوره مدیریت باید رعایت گردد.
2- سپردن سهام وثیقه: ماده 114 لایحه اصلاحی قانون تجارت مصوب 1347 مدیران شرکت سهامی را مکلف به داشتن تعدادی سهام که در اساسنامه معین شده و تودیع آنها در صندوق شرکت نموده است. حداقل تعداد این سهام عبارت است از تعداد سهمی که به موجب اساسنامه برای رای دادن در مجامع عمومی لازم است.
همچنین به موجب ماده 111 لایحه مذکور: «اشخاص ذيل نمي توانند به مديريت شركت انتخاب شوند:
1 – محجورين و كساني كه حكم ورشكستگي آنها صادر شده است.
2 – كساني كه به علت ارتكاب جنايت يا يكي از جنحه‌هاي ذيل به موجب حكم قطعي از حقوق اجتماعي كلاً يا بعضاً محروم شده باشند در مدت محروميت:
سرقت – خيانت در امانت – كلاهبرداري – جنحه‌هایي كه به موجب قانون در حكم خيانت در امانت يا كلاهبرداري شناخته شده است – اختلاس – تدليس – تصرف غير قانوني در اموال عمومي.
تبصره (اصلاحي 1348)- دادگاه شهرستان به تقاضاي هر ذينفع حكم عزل هر مديري را كه برخلاف مفاد اين ماده انتخاب شود يا پس از انتخاب مشمول مفاد اين ماده گردد صادر خواهد كرد و حكم دادگاه مزبور قطعي خواهد بود».
همچنین به موجب ماده 109 لایحه اصلاحی قانون تجارت 1347: « مدت مديريت مديران در اساسنامه معين مي شود ليكن اين مدت از دو سال تجاوز نخواهد كرد. انتخاب مجدد مديران بلامانع است».
وظایف هیات مدیره شرکت سهامی
وظیفه مدیران شرکت اداره امور شرکت در چهارچوب مقررات قانونی، مفاد اساسنامه و مصوبات مجموع عمومی است. در زیر تکالیف جزئی مدیران نام برده می شود:
1- دعوت از مجامع عمومی (مواد 92، 95 و 138 لایحه اصلاحی).
2- تهیه و تقدیم خلاصه دارایی و صورت دیون و مطالبات شرکت هر شش ماه یک بار به بازرسان (ماده 137 لایحه مذکور).
3- منظور نمودن یک بیستم از سود خالص شرکت به عنوان اندوخته قانونی تا زمانی که این اندوخته به یک دهم کل سرمایه شرکت برسد (ماده 140 لایحه).
4- در صورت ضرورت، ارائه پیشنهاد کاهش یا افزایش سرمایه ضمن ارائه گزارش توجیهی به مجمع عمومی فوق العاده (ماده 141، 161 و 189 لایحه).
5- نحوه تعیین و تقسیم سود حداکثر تا هشت ماه پس از تصمیم گیری مجمع عمومی به تقسیم آن مشروط بر آنکه مجمع در خصوص نحوه تقسیم سود اتخاذ تصمیم نکرده باشد (ماده 240 لایحه).
6- تهیه صورت های مالی جهت ارائه به بازرسان برای تقدیم به مجمع عمومی سالیانه (ماده 232 لایحه اصلاحی 1347).
