جرم خیانت در امانت و مجازات آن – در این قسمت از سایت حقوق گستر به بررسی موضوع جرم خیانت در امانت پرداخته شده است. ماده 674 قانون مجازات اسلامی (کتاب تعزیرات) مصوب 1375 بدون اینکه تعریفی از جرم خیانت در امانت ارائه دهد به بیان ویژگی های این جرم پرداخته و مقرر می دارد: «هرگاه اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی اجرت به کسی داده شده و بنابراین بوده است که اشیای مذکور، مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیا نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد».
با توجه به ویژگی های ذکر شده می توان خیانت در امانت را چنین تعریف کرد: «تبدیل تصرف امانی و ناقص به تصرف مالکانه نسبت به مالی که از طریق یکی از عقوذ مذکور در قانون در اختیار امین قرار گرفته است به موجب یکی از راه هایی که قانون پیش بینی کرده است». برای تحقق این جرم، لازم است که مالی به صورت امانی و در قالب یکی از عقود مذکور در قانون نزد مجرم سپرده شده باشد (تصرف ناقص) و امین آن مال را به تملک خویش درآورد (تصرف کامل). این عقود که به شکلی حصری بیان شده اند عبارتند از: «اجاره، امانت، رهن، وکالت و هر کار با اجرت یا بی اجرت». همچنین باید مالی که نزد امین سپرده می شود به حساب و نیابت از مالک و برای مصلحت او باشد و توافق شده باشد که برگردانده شده یا به مصرف خاصی برسد. شرط دیگر آن است که مجرم خیانت در امانت را در قالب «استعمال، تصاحب، تلف و مفقود کردن» انجام دهد.
عنصر مادی جرم خیانت در امانت
1- موضوع خیانت در امانت
ماده 674 قانون مذکور موضوع خیانت در امانت را چنین توصیف کرده است: «اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن» که اوصاف دیگری نیز دارد مانند نحوه تسلیم آن و هدفی که برای تسلیم وجود دارد. بنابراین برای آشنایی با موضوع جرم خیانت در امانت باید به ویژگی ها و اوصاف آن پرداخت.
– مادی بودن مال: خیانت در امانت جرمی علیه اموال است بنابراین موضوع آن باید مال باشد اما مالی که مادیت دارد. قید مادی بودن از آن جهت لازم است که فقط چنین مالی قابل نقل و انتقال و تصرف مادی می باشد. بنابراین سوء استفاده از یک راز علمی یا منفعت یا اسرار که نزد دیگری سپرده شده است خیانت در امانت نیست.
– تعلق به دیگری: جرم خیانت در امانت نیز همچون سایر جرایم علیه اموال و مالکیت زمانی محقق می شود که مرتکب مالکیتی نسبت به آن نداشته باشد و یا ملک شخص دیگری غیر از امین باشد و خیانت در امانت نسبت به اموالی که مالک ندارند و نسبت به اموال خود امین، قابل تحقق نیست.
– تسلیم مال: یکی از شرایط مهم جرم خیانت در امانت آن است که مال موضوع جرم قبلا تسلیم امین شده باشد و عبارت «به کسی داده شده» در ماده 674 بیانگر این شرط است. بنابراین جرم خیانت در امانت جرمی علیه تصرفات دیگری نیست چون مال در تصرف مرتکب می باشد بلکه جرمی علیه مالکیت است. با وجود این ناشری که بر خلاف قرارداد تالیف، کتاب های بیشتر از شمارگان مذکور در قرارداد چاپ می کند و حق تالیف کمتری به مولف می دهد، مرتکب خیانت در امانت نشده است زیرا قبلا مالی تحویل وی نشده است.
– تسلیم در قالب عقد: ماده 674 تسلیم مال را در قالب یکی از عقود زیر بیان کرده است: «اجاره، امانت، رهن، وکالت، هرکار با اجرت یا بی اجرت». چهار عقد نخست جزو عقود معین است اما عقد اخیر عقدی نامعین می باشد. از ظاهر قانون چنین بر می آید که عقود یاد شده جنبه حصری دارد و برقراری رابطه امانی در قالب سایر عقود را شامل نمی شود.
بیشتر بخوانید:
رفتار فیزیکی جرم خیانت در امانت
ماده 674 قانون مجازات اسلامی کتاب تعزیرات، رفتار فیزیکی جرم خیانت در امانت را چنین تعریف کرده است: «استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید». ظاهر قانون بیانگر آن است که رفتارهای مذکور جنبه حصری دارد اما تفسیر منطقی قانون، تمثیلی بودن آنها را تایید می کند زیرا رفتارها آینه خارجی اراده افراد هستند و اظهار اراده منحصر به رفتارهای یاد شده نیست بلکه قانونگذار مهمترین نمونه های وسیله اظهار اراده را بیان کرده است. بنابراین ممنوعیتی وجود ندارد که مرتکب قصد خود مبنی بر تغییر تصرف امانی به تصرف مالکانه را در قالب رفتار فیزیکی دیگری بروز دهد مانند اینکه وجود شی نزد خود را انکار کند یا مال را برباید یا مال را از تصرف خود خارج نماید تا مالک به آن دسترسی پیدا نکند تا از بین بردن مال به گونه ای که قابلیت استفاده نداشته باشد.
عنصر معنوی جرم خیانت در امانت
جرم خیانت در امانت یک جرم عمدی است بنابراین همچون سایر جرایم عمدی نیاز به سوء نیت عام دارد و سوء نیت عام این جرم از علم و اراده تشکیل می شود. مرتکب باید نسبت به عناصر و ارکان اساسی جرم علم داشته باشد. بنابراین باید بداند مالی را که در آن تصرف مالکانه می نماید، متعلق به دیگری است و اگر گمان کند که در مال خودش تصرف می نماید، مرتکب خیانت در امانت نشده است. همچنین مرتکب باید بداند که تصرفات وی ناقص و امانی است و باید مال مورد تصرف را به مصرف معینی برساند یا مسترد کند. بنابراین اگر گمان کند که آن مال متعلق به خود اوست یا به وی بخشیده شده است و در آن تصرفات مالکانه نماید، خیانت در امانت نکرده است. مرتکب باید نسبت به ماهیت عمل خود و نتیجه آن آگاهی داشته باشد یعنی بداند که مرتکب استعمال، اتلاف، تصاحب و مفقود کردن می شود که از آن منع شده است و نتیجه عمل وی، قطع تصرف مالکانه مالک در مال خود است. بنابراین اگر گمان کند که مالکیت مالک همچنان باقی است مرتکب خیانت در امانت نشده است.
