ولی قهری کیست و چه وظایفی دارد؟ ولایت در لغت به معنی دوستی و نصرف و فرمانروایی است و در اصطلاح حقوق مدنی، قدرت و اختیاری است که به موجب قانون به یک شخص واجد اهلیت به منظور اداره اموال و مواظبت شخص محجور، یا فقط اداره اموال او (در مورد غیررشید) داده می شود. ولایت قهری در قانون ما ویژه پدر و جد پدری است و از این رو آن را قهری گویند که اجباری است و به حکم مستقیم قانون و بدون نیاز به حکم دادگاه یا دخالت شخص دیگری حاصل می شود. طبق ماده 1180 قانون مدنی: «طفل صغیر تحت ولایت قهری پدر و جد پدری خود می باشد و همچنین است غیررشید یا مجنون، در صورتی که عدم رشد یا جنون او متصل به صِغَر باشد».
بنابراین پدر و جد پدری نسبت به اشخاص ذیل ولایت دارند:
1- صغیر، یعنی کسی که به سن بلوغ نرسیده باشد.
2- غیررشید، در صورتی که قبل از رسیدن به سن کِبَر، حالت سَفَه به او عارض شده و ادامه داشته باشد.
3- مجنون، در صورتی که قبل از رسیدن به سن کبر مبتلا به جنون شده و این حالت ادامه داشته باشد.
پدر و جد پدری هر دو سمت ولایت قهری دارند و در عرض هم هستند و طبق قانون هیچ یک را بر دیگری اولویت و تقدم نیست و هر دو باید در اداره امور و حفظ حقوق و منافع محجور بکوشند. ولی «اگر یکی از آنها محجور یا به علتی ممنوع از تصرف در اموال مولی علیه گردد، ولایت قانونی او ساقط می شود» (ماده 1182 قانون مدنی). بنابراین اگر پدر و جد پدری فرضاً دیوانه شود ولایت او ساقط می گردد و ولایت دیگری همچنان باقی خواهد ماند.
بیشتر بخوانید:
وظایف و اختیارات ولی قهری
ولی قهری کیست و چه وظایفی دارد؟ ولی قهری نماینده قانونی مولی علیه خود است و مکلف است در اداره اموال و مواظبت شخص محجور و حفظ حقوق و منافع او بکوشد. اگر محجور غیررشید باشد، حجر او، محدود به امور مالی است و ولی قهری او وظیفه ای جز اداره اموال ندارد. ولی قهری می تواند تصرفاتی در اموال محجور بنماید و معاملاتی برای او انجام دهد، مشروط بر اینکه موافق مصلحت محجور باشد. به طور کلی ولی قهری در اعمال خود مکلف به رعایت غبطه و مصلحت محجور است و اختیار ندارد عملی انجام دهد که بر خلاف مصلحت یا متضمن ضرری برای محجور باشد. هریک از پدر و جد پدری می تواند به تنهایی برای محجور قراردادهای منعقد کند، مثلا مال او را بفروشد یا اجاره دهد یا مالی برای او خریداری کند و در صورتی که مصلحت محجور رعایت شده باشد، دیگری حق اعتراض و برهم زدن معامله را نخواهد داشت. به طور کلی «در کلیه امور مربوط به اموال و حقوق مالی مولی علیه، ولیّ نماینده قانونی او می باشد» (ماده 1183 قانون مدنی).
بی لیاقتی یا عدم امانت ولی قهری
هرگاه ولی قهری توانایی و لیاقت اداره امور مولی علیه خود را نداشته باشد، یا بر خلاف امانت رفتار کند، چنانکه در اموال او مرتکب حیف و میل گردد، تکلیف چیست؟ یک راه حل که قانون برای این گونه موارد پیش بینی کرده ضم امین است. منظور این است که دادگاه یک نفر امین را به ولیّ منضم می کند و بدین ترتیب اختیارات و آزادی او را محدود می نماید (ماده 1184 قانون مدنی). در این صورت ولی نمی تواند به تنهایی و بدون موافقت امین معاملاتی برای محجور انجام دهد.
به موجب ماده 1184 قانون مدنی: « هرگاه ولی قهری طفل رعایت غبطه صغیر را ننماید و مرتکب اقداماتی شود که موجب ضرر مولی علیه گردد به تقاضای یکی از اقارب وی و یا به درخواست رئیس حوزه قضایی پس از اثبات، دادگاه ولی مذکور را عزل و از تصرف در اموال صغیر منع و برای اداره امور مالی طفل فرد صالحی را به عنوان قیم تعیین می نماید. همچنین اگر ولی قهری به واسطه کبر سن و یا بیماری و امثال آن قادر به اداره اموال مولی علیه نباشد و شخصی را هم برای این امر تعیین ننماید طبق مقررات این ماده فردی به عنوان امین به ولی قهری منضم می گردد».
